Σύμφωνα με την ομιλία του αγίου Στεφάνου (Πρξ. 7ο κεφ.)
και την ερμηνεία της από τον άγιο Χρυσόστομο
Στον παράδεισο θυσία δεν υπήρχε παρά μόνο η θυσία της υπακοής και της πίστεως στο λόγο του Θεού. Αυτή είναι η διαχρονική και ορθή και θεοσύστατος θυσία την οποία ο άνθρωπος πρέπει να προσφέρει στον Θεό. Η θυσία αρχίζει μετά την πτώση και την έξοδο από τον παράδεισο από ανθρώπινη πρωτοβουλία και ανάγκη. Ο άνθρωπος θέλησε να αναπληρώσει την έλλειψη υπακοής και πίστεως στον Θεό με την προσφορά κάποιου υλικού δώρου. Ο αγνός άνθρωπος έδινε ό,τι το πιο εκλεκτό (Άβελ), ο πονηρός ό,τι το πιο ευτελές (Κάιν). Ο αγνός όμως προσέφερε και την υπακοή και την πίστη του.
Την περίοδο του Αβραάμ του, γενάρχη του Ιουδαϊκού λαού, ναός δεν υπήρχε ούτε γινόταν ιερατικές θυσίες. Το ίδιο και πριν και μετά τον Αβραάμ. Βέβαια οι δίκαιοι της Παλαιάς Διαθήκης, που ήταν οι ίδιοι ιερείς, προσφέραν δικές τους αυτοσχέδιες θυσίες, όπως ο Άβελ.
Κυρίως όμως προσφέρανε την θυσία της υπακοής και της πίστεως. Γι’ αυτό μιλούσαν και βλέπαν τον Θεό. Οι Εβραίοι έπρεπε να τους μιμηθούν κυρίως στην υπακοή και στην πίστη προς τον Θεό. Ο πατέρας του Αβραάμ, ο Θάρα, επειδή ήταν άπιστος δεν αξιώθηκε να μπει στη γη της επαγγελίας. Η Γραφή αφήνει να εννοηθεί ότι το ίδιο θα πάθουν και οι απόγονοι του Αβραάμ, αν δεν μιμηθούν την πίστη και την υπακοή του γενάρχη τους. Ο Αβραάμ υπάκουσε στον Θεό, αν και δεν είχε παιδί κι αν ακόμη δεν πίστευε σ’ αυτόν.
Ο Θεός υπόσχεται την Παλαιστίνη να την δώσει στους απογόνους του Αβραάμ και πριν του την δώσει επιτρέπει να σκλαβωθούν οι Ισραηλίτες τετρακόσια χρόνια στην Αίγυπτο και να περιπλανώνται σαράντα χρόνια στην έρημο. Έτσι και σε μας υπόσχεται βασιλεία, αφού περάσουμε από την αιχμαλωσία των ποικίλων θλίψεων και δοκιμασιών της ζωής.
Ούτε στην Αίγυπτο κατά την μακρόχρονη σκλαβιά δεν υπήρχε ναός ούτε στην έρημο για σαράντα χρόνια.
Μέσα στην έρημο της Μαδιάμ, όπου κατέφυγε ο Μωυσής και έζησε σαν βοσκός σαράντα χρόνια, δεν υπήρχε ναός ούτε θυσίες. Κι όμως εκεί είχε καταπληκτική θεοφάνεια. Άγγελος Κυρίου, δηλαδή ο Υιός του Θεού, εμφανίσθηκε στη έρημο, έτσι που δεν εμφανίστηκε ποτέ στα Άγια των Αγίων του ναού των Ιεροσολύμων. Εμφανίστηκε σε βάτο που φλεγόταν, αλλά δεν καιγόταν. Και του συστήθηκε ο Άγγελος του Κυρίου ότι είναι ο Θεός των πατέρων του, των Αβραάμ-Ισαάκ-Ιακώβ και ότι θα τους ελευθερώσει από την δουλεία των Αιγυπτίων.
Στην έρημο αργότερα ο Μωυσής έκανε τη Σκηνή του Μαρτυρίου κατά διαταγή του Θεού και όπως του αποκάλυψε ο Θεός, όχι για να κάνουν θυσίες αλλά για να έχουν μάρτυρα τον Θεό, ο οποίος μαρτυρούσε την παρουσία του με τα θαύματα που έκανε και με τα προστάγματα που έδιδε. Μόνο γι’ αυτόν τον σκοπό.
Δεν γινότανε στη Σκηνή του Μαρτυρίου θυσίες όπως λέγει ο άγιος Στέφανος (Πρξ. 7,42-43 και Αμώς 5,25-27). Βέβαια στην Έξοδο 24,5 και στους Αριθμούς 7,10 φαίνεται ότι οι Ισραηλίτες προσφέρανε θυσίες. Αλλά για να το γράφει ο Αμώς και να το επαναλαμβάνει ο άγιος Στέφανος φαίνεται ότι οι θυσίες τους δεν προσφερόταν σωστά, αλλά και επιπλέον οι Ισραηλίτες προσφέρανε και θυσίες σε ειδωλολατρικούς θεούς. Έτσι οι Ισραηλίτες αναφέρει ο Αμώς περιφέρανε τη σκηνή του Μολόχ και το άστρο του θεού τους (!) Ρεμφάν και προσκυνούσαν τα είδωλα που είχαν κάνει. Μολόχ ήταν είδωλο χάλκινο και εσωτερικά κούφιο· πυρακτωνόταν και έκαιγε τα θύματα που του προσφέραν. Είχε κεφαλή βοδιού και χέρια ανθρώπινα τεταμένα. Στο είδωλο αυτό προσφερόταν μικρά παιδιά τα οποία καιγόταν και για να μη ακούν τις φωνές τους οι γονείς τους, οι θύτες συνεχώς χτυπούσαν τύμπανα. Αν και ο Μωυσής τα απαγόρευσε όλα αυτά, φαίνεται ότι υπήρχαν λάτρεις του Μολόχ μεταξύ των Εβραίων στην έρημο. Μάλιστα μεταγενέστερα υπήρχε τόπος κοντά στα Ιεροσόλυμα αφιερωμένος στην λατρεία του Μολόχ (Γ´Βασ. 11,6) και βασιλείς όπως ο Αχάζ (Δ´Βασ. 16,3) και ο Μανασσής (Δ´Βασ. 21,6) προσέφεραν τέτοιες θυσίες.
Οι Ισραηλίτες την πρώτη τους ομαδική-εθνική θυσία θα την κάνουν στους πρόποδες του Σινά, όταν ο Μωυσής έπαιρνε τον νόμο του Θεού. Ζήτησαν από τον Ααρών «ποίησον ημίν θεούς». Δηλαδή παρουσίασαν βακχική μανία, διότι δεν αρκέσθηκαν έστω σε ένα Θεό, αλλά ζήτησαν πολλούς κατά το παράδειγμα των ειδωλολατρών. Εν τέλει ο Ααρών έκανε ένα χρυσό μοσχάρι. Προσφέρανε τότε θυσία στο χρυσό μοσχάρι, ξεχνώντας τον αληθινό Θεό και τις ευεργεσίες του. Κι όλα αυτά, διότι ενώ περιμέναν τετρακόσια χρόνια στην Αίγυπτο να τους ελευθερώσει ο Θεός από την σκλαβιά, δεν μπορούσαν να περιμένουν σαράντα μέρες, για να γυρίσει ο Μωυσής.
Ο Μωυσής δεν κάνει θυσίες για να πάρει τον νόμο, νηστεύει ό ίδιος για σαράντα μερόνυχτα και ζητά από τον λαό τρεις μέρες νηστείας και σαρκικής καθαρότητας. Να ποια είναι η αληθινή θυσία. Η εγκράτεια, «το πνεύμα το συντετριμμένον», η «θυσία αινέσεως», η υπομονή στα βάσανα και τις θλίψεις, η αγάπη που «ου ζητεί τα εαυτής, αλλά πάντα στέγει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει»
Ο ναός εν τέλει ιδρύεται από τον Σολομώντα (Α´Βασ. 6,1-11). Έως το 1.000 π. Χ. (Δαυΐδ) δεν υπάρχει. Ο Θεός είχε ξεκαθαρίσει την εποχή που βασιλιάς ήταν ο Σαούλ ότι «ακοή (υπακοή) υπέρ θυσίαν» (Α´Βα. 15ο κεφ.). Ο Σολομών, που έκανε τον ναό δεν ήταν ανώτερος ούτε ίσος με τον Δαυΐδ, αλλά κατώτερός του. Έπειτα «ο Ύψιστος δεν κατοικεί σε χειροποίητους ναούς» (Πρξ. 7,48).
Μόνο στην Καινή Διαθήκη, που ο Θεός έγινε άνθρωπος, κατοικεί στους ναούς ως «Σώμα και Αίμα του Χριστού». Υπάρχει η σωματική παρουσία και κατοικία στα είδη του άρτου και του οίνου. Ο πανταχού παρών Θεός δεν κατοικεί ούτε στον ουρανό ούτε στη γη, διότι «ο ουρανός είναι ο θρόνος μου και η γη το υποπόδιόν μου» (Ησ. 66,1-2). Κι όμως κι αυτά δεν του αξίζουν, γιατί είναι δημιουργήματά του κτιστά, ενώ Εκείνος είναι άκτιστος.
Από την εποχή των Πατριαρχών και μάλιστα του Ιακώβ, κατά την περίοδο του οποίου έχουμε την πρώτη πληθυσμιακή αύξηση των Ισραηλιτών (δώδεκα παιδιά και μία θυγατέρα), οι Ισραηλίτες αρχίζουν να κυνηγούν τους αγίους. Αυτή είναι η μεγάλη τους θυσία και προσφορά στον Θεό! Η θυσία του Κάιν! Που πρόσφερε ό,τι άχρηστο στο Θεό κι ό,τι πολύτιμο (τον αδελφό του) στον Διάβολο. Πρώτο θύμα τους ο Ιωσήφ, ο οποίος ήταν τύπος Χριστού. Τον φθόνησαν και τον πούλησαν τα αδέλφια του, όπως φθόνησαν τον Χριστό οι συμπατριώτες του και τον πούλησε ο μαθητής του.
Τον Ιωσήφ τα αδέλφια του προσπάθησαν να τον εξευτελίσουν και να τον καταστρέψουν, ο αλλοεθνής όμως και αλλόθρησκος Φαραώ τον τίμησε σαν άνθρωπο του Θεού και τον έκανε αντιβασιλέα της Αιγύπτου. Ο Θεός στέλνει πείνα για να παιδαγωγήσει τους διώκτες του αγίου. Αναγκάζονται και έρχονται στην Αίγυπτο και πέφτουν στα χέρια του αντιβασιλιά της Αιγύπτου, του Ιωσήφ. Ο Ιωσήφ ενώ έπρεπε να τους τιμωρήσει σκληρά για την απαίσια συμπεριφορά τους, εν τούτοις τους φέρθηκε με τόση αγάπη και φιλαδελφία, γιατί ήταν του Θεού! «Και οι πατριάρχες φθόνησαν τον Μωυσή και τον πουλήσανε στην Αίγυπτο» (Πρξ. 7,9) λέγει ο άγιος Στέφανος. Να τι έκαναν οι ένδοξοι πρόγονοί τους...
Πεθαίνει ο Φαραώ που τους αγαπούσε τους Ιουδαίους κι έρχεται άλλος που τους κυνηγά. Κι όμως οι Ισραηλίτες συνεχίζουν να πολλαπλασιάζονται και να προοδεύουν. Με εκείνα που ο Διάβολος επιχειρούσε να καταλύσει την υπόσχεση του Θεού, με εκείνα αυξανόταν και προοδεύανε. Μέσα στην σκλαβιά της Αιγύπτου, με εξοντωτικά μέτρα, φθάσανε περίπου 2.000.000 ψυχές (Αριθμ. 1ο κεφ.), από 75 άτομα που ήταν, όταν ήρθαν στην Αίγυπτο (Γεν. 46,27 και Πρξ. 7,14).
Μέσα σ’ αυτήν την καταπίεση και τη συστηματική γενοκτονία των Ισραηλιτών έρχεται στον κόσμο ο Μωυσής. Δεν γεννήθηκε ούτε πριν ούτε μετά. Αλλά κατά την διάρκεια του θυμού του Φαραώ. Τρεις μήνες ανατρέφεται στο σπίτι του κι όταν ανθρωπίνως δεν μπορούσε άλλο να κρυφτεί, τον αναλαμβάνει ο... Φαραώ. Δηλαδή η θυγατέρα του και τον αναθρέφει σαν δικό της παιδί. Το παιδί του εχθρού των Αιγυπτίων μεγαλώνει σαν πριγκιπόπουλο μέσα στο παλάτι του δυνάστη του λαού του!
Φαντασθείτε τον άνθρωπο του Θεού να φιλοξενείται, να αναθρέπτεται και να εκπαιδεύεται στην έδρα του Αντιχρίστου Φαραώ. Τι πανέξυπνος είναι ο Θεός και πως κατευθύνει το σχέδιο του μέσα από τους εχθρούς του, τους οποίους αναγκάζει –χωρίς να το θέλουν και χωρίς να το ξέρουν– να γίνουν συνεργάτες του. Ο Φαραώ μεγαλώνει και υποστηρίζει αυτόν που θα τον καταστρέψει!
Ο Μωυσής δεν θα ξεχάσει και δεν θα απαρνηθεί τον λαό του. Κάποτε, ενώ ήταν σαράντα ετών, θα σκοτώσει κάποιον Αιγύπτιο, γιατί κακοποιούσε έναν Ισραηλίτη. Όταν όμως πήγε να συμφιλιώσει δύο συμπατριώτες του που φιλονικούσαν, τότε ο ένας εξ αυτών θα μιλήσει περιφρονητικά για τον Μωυσή, αλλά και θα αποκαλύψει τον φόνο που έκανε. Έτσι θα αναγκάσει τον Μωυσή να φύγει από το παλάτι και από την Αίγυπτο. Οι Ισραηλίτες επαναλαμβάνουν στο πρόσωπο του Μωυσή ότι κάνανε στον Ιωσήφ. Και το περίεργο και ανέλπιστο· οι άγιοι που κακοποιούνται από τους Ισραηλίτες να τους περιποιούνται και να τους σώζουν. Εάν δεν πάθαιναν κακά οι δίκαιοι δεν θα σωζόταν οι άδικοι.
Στην εποχή του αγίου Στεφάνου οι Εβραίοι επαναλαμβάνουν στο πρόσωπο του Χριστού ότι έκαναν οι πρόγονοί τους στον Ιωσήφ και τον Μωυσή, προφασιζόμενοι ότι τιμούν αυτούς και ότι θέλουν να διατηρήσουν τα ιερά και τα όσια της φυλής τους. Οι φαινομενικά ζηλωτές, ουσιαστικά, ήταν άπιστοι, ασεβείς και παλιάνθρωποι.
ΑΡΧΙΜ. ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ