Μεγάλο κακό η μνησικακία. Είναι μεγαλύτερο κι από την πορνεία. Την πορνεία, όταν την κάνεις, χορταίνεις κάπως. Η μνησικακία σε φλογίζει συνεχώς.
Αντίθετα η συγχωρητικότητα μεγάλη αρετή· σε κάνει όμοιο με τον Θεό, που είναι «οικτίρμων και ελεήμων, μακρόθυμος και πολυέλαιος». Παίρνεις την ευλογία και τη χάρη του άμεσα και με ασφαλή και σίγουρο τρόπο.
Σκέψου τι ευλογία σου δίδει ο Θεός· αν συγχωρέσεις τα αμαρτήματα του συνανθρώπου σου θα σε συγχωρήσει κι εκείνος. Θα γλιτώσεις τον εξευτελισμό που θα υποστούν όλοι οι αμαρτωλοί κατά την δευτέρα παρουσία, ενώπιον όλης της οικουμένης.
Πόσο μεγάλη η αρετή της συγχωρητικότητας! Λέγει ο Θεός στον Ιερεμία (15,1)· «Εάν σταθεί ο Μωυσής και ο Σαμουήλ εμπρός εις το πρόσωπό μου, δεν θα διατεθεί η ψυχή μου ευμενώς υπέρ του ισραηλιτικού λαού». Συνεπώς ούτε και συ Ιερεμία μη προσεύχεσαι γι’ αυτούς (Ιερ.7,16).
Αλλά ενώ δεν μπορεί να τους απαλλάξουν από την τιμωρία του Θεού ο Μωυσής και ο Σαμουήλ, ή όπως λέγει αλλού ο Νώε, ο Δανιήλ και ο Ιώβ (Ιεζ. 14,14-16), εν τούτοις μπορεί να τους απαλλάξει αυτή η εντολή της συγγχωρητικότητας και της αμνησικακίας. Γι’ αυτό ό ίδιος ο Θεός που είπε τα ανωτέρω λέγει στους Ισραηλίτες· «Κάθε ένας από σας ας μη έχει μνησικακία κατά του αδελφού του στην καρδιά του και ας μη συλλογίζεται το κακό που του έκανε ο πλησίον του» (Ζαχ. 7, 10). Να μη συλλογίζεσαι καθόλου το κακό, διότι, αν το κρατάς μέσα σου, το μόνο που πετυχαίνεις είναι να βασανίζεις τον εαυτό σου. Αφήνεις το μίσος σαν δήμιο να πληγώνει συνεχώς την ύπαρξή σου. Όταν μνησικακείς, δεν θα απολαύσεις ποτέ καμμία γαλήνη. Αλλά να προχωρείς και στην αγάπη. Διότι, αν δεν το κάνεις αυτό, τότε οποιαδήποτε θύμηση του εχθρού σου, οτιδήποτε δικό του κι αν δεις θα ξυπνά μέσα σου το μίσος και η αγανάκτηση. Αν θες να έχεις πλήρη ασφάλεια, τότε αγάπησέ τον. Κι αν δεν υπήρχε η τιμωρία της κολάσεως, μόνο από τα βάσανα που μας προκαλεί εδώ σ’ αυτή τη ζωή η μνησικακία, δεν θα πρέπει να την καλλιεργούμε ποτέ, μα ποτέ. Τώρα όμως που υπάρχει και η αιώνια τιμωρία, ειλικρινά είμαστε πολύ ανόητοι να μισούμε και να έχουμε έχθρα με τον οποιοδήποτε.
«Όταν πέφτει ο εχθρός σου, εσύ μη χαίρεσαι» (Παρ. 24,17). Και μη προβάλεις ως δικαιολογία το μέγεθος των κακών που σε προξένησε. Διότι δεν είναι αυτό που σε κάνει να οργίζεσαι, αλλά το ότι δεν θυμάσαι τα δικά σου αμαρτήματα ούτε την τιμωρία που θα υποστείς γι’ αυτά.
Και, για να δείτε ότι αυτά που σας λέγω είναι αληθινά, σκεφθείτε ότι τώρα που βασανίζουν αυτούς που γκρέμισαν τα βασιλικά αγάλματα (είχε γίνει ανταρσία εναντίον το Μ. Θεοδοσίου, λόγω υπερβολικών φόρων, και οι στασιαστές γκρέμισαν τα αγάλματα της βασιλικής οικογένειας με αποτέλεσμα να αρχίσουν συλλήψεις και τιμωρίες) και τους σχίζουν τις σάρκες τους και τους καίνε στην φωτιά, αν παρουσιαστεί κάποιος και τους πει ότι θα τους ελευθερώσει και θα τους απαλλάξει εντελώς από τα αδικήματα, αρκεί να συγχωρήσουν τους εχθρούς τους, πες μου με πόση χαρά και ανακούφιση αλλά και γρηγοράδα θα το κάνουν; Ακόμη κι αν τους πεις ότι θα τους κάνεις δούλους και θα ζουν ανάλογα και τότε θα το δεχθούν, αρκεί να μη βασανίζονται. Και η ανθρώπινη τιμωρία έχει τέλος. Η θεία όμως δεν τελειώνει ποτέ.
Πόσο εύκολο είναι να συγχωρήσουμε τον εχθρό μας.
Ούτε ταξίδι μακρινό θα κάνουμε και θα υποστούμε τις ταλαιπωρίες που συνεπάγεται, ούτε χρήματα θα ξοδεύσουμε, ούτε κάτι θα στερηθούμε, ούτε κάτι θα θυσιάσουμε. Για να γίνουμε διάσημοι και πλούσιοι πόσα μαρτύρια υφιστάμεθα και πόσες ταπεινώσεις και ταλαιπωρίες; Για τους νόμους του Θεού και την αγάπη του αλλά και για τη δική μας την ωφέλεια, γιατί δεν δεχόμαστε να θυσιάσουμε τον εγωισμό μας και την φιλαυτία μας; Ντρέπεσαι να πας πρώτος και να συμφιλιωθείς; Να ντρέπεσαι όταν δεν πας. Σε αυτές τις περιπτώσεις κερδίζει τα πάντα αυτός που ταπεινώνεται πρώτος. Ούτε χρειάζεται να σε παρακινήσει κάποιος. Αρκεί ο λόγος του Θεού.
Αν σου πω νήστεψε, προβάλλεις ως δικαιολογία την ασθένεια του σώματος. Αν σου πω δώσε ελεημοσύνη στους πτωχούς, μου λες ότι δεν επαρκούν τα χρήματα που έχεις ούτε για τα έξοδά σου. Αν σου πω πρόσεχε τα κηρύγματα και να εμβαθύνεις στα όσα λέγονται, μου λες δεν είσαι μορφωμένος. Αν σου πω να διορθώσεις κάποιον, μου λες ότι δεν θα με ακούσει και ότι πολλές φορές που τον συμβούλευσα με περιφρόνησε. Βέβαια πολλές από τις προφάσεις αυτές δεν ευσταθούν, αλλά για να αφήσεις τον θυμό και την οργή και το μίσος ποιά δικαιολογία μπορεί να διατυπωθεί; Ούτε ασθένεια, ούτε πτωχεία, ούτε έλλειψημορφώσεως, ούτε τίποτα άλλο.
Πως θα τολμήσεις να προσευχηθείς; πως θα τολμήσεις να ζητήσεις το έλεος του Θεού; Και να θέλει ο Θεός να σε βοηθήσει, δεν τον αφήνεις εσύ. Μα ήταν αδίστακτα σκληρός και βασανιστικός μαζί μου και πρέπει να τον τιμωρήσω. Αν το κάνεις εσύ δεν θα τον τιμωρήσει ο Θεός, αλλά επιπλέον θα τιμωρήσει εσένα.
Στην κοσμική πραγματικότητα, αν αδικηθούμε από κάποιον υπηρέτη ή υφιστάμενο ενός άλλου προσώπου, δεν μπορούμε να τον τιμωρήσουμε εμείς οι ίδιοι, αλλά απευθυνόμαστε στον κύριό του. Γιατί αυτή την τάξη να μη την τηρούμε και στον Θεό. Πολύ περισσότερο, που ο Θεός είναι ο ανώτατος άρχων και κύριος ολοκλήρου του σύμπαντος και εμείς είμαστε δούλοι του. Πως θα τιμωρήσουμε τους συνδούλους μας, χωρίς την άδειά του; Ακόμη κι αν έχουμε αδικηθεί τα μάλιστα, ακόμη και τότε πρέπει να περιμένουμε να διευθετήσει εκείνος το θέμα. Σε μας είπε να προσευχόμαστε και να αγαπούμε κι αυτόν που μας αδίκησε και Εκείνος θα αποφασίσει τι θα κάνει σ’ αυτόν.
Και να ξέρεις ότι κι αν εμείς τους συγχωρήσουμε, κι αν προσευχηθούμε γι’ αυτούς, κι αν συμφιλιωθούμε, ο Θεός δεν τους συγχωρεί, αν δεν αλλάξουν στον χαρακτήρα κι αν δεν δείξουν μεταμέλεια και μετάνοια. Γιατί μετά μπορεί να γίνουν χειρότεροι και αυτό δεν το θέλει ο Θεός. Έτσι η αδελφή του Μωυσέως, όταν κάποτε μίλησε εναντίον του αδελφού της, ο Θεός την τιμώρησε με λέπρα, αν και ως προς τα άλλα ήταν σώφρων και αγαθή. Ο Θεός αν και προσευχήθηκε ο Μωυσής για να την συγχωρέσει δεν υποχώρησε αμέσως (Αρ. 12,14). Και συ να γνωρίζεις ότι όσο περισσότερο σε περιφρονεί, τόσο μεγαλύτερη τιμωρία επισύρει για τον εαυτό του.
Μη λες λοιπόν ότι δεν τον συγχωρώ μήπως γίνει χειρότερος. Αυτό το θέμα το φροντίζει ο Θεός. Μη λες δεν τον συγχωρώ για να μη το θεωρήσει ως αδυναμία μου και πιθανόν ότι τον φοβούμαι και αλλάζω στάση. Και ο Θεός ξέρει τι συμβαίνει αλλά και ό ίδιος μέσα του το επαινεί και το θαυμάζει, ασχέτως που δεν έχει το θάρρος να το ομολογήσει δημόσια. Έπειτα αυτά που λες, μη με θεωρήσει αδύνατο και φοβισμένο, είναι κοσμικά επιχειρήματα και δείχνουν άνθρωπό που υπολογίζει την ανθρώπινη δόξα και τιμή. Εσύ προχώρησε στην εκτέλεση της εντολής του Θεού και ακόμη κι αν ζημιωθείς κοσμικά ο Θεός θα σε ανταμείψει υπερεκπερισσού. Έπειτα το να γίνει χειρότερος μετά από την αγάπη που του δείχνεις, αυτό για σένα είναι εγκώμιο, για εκείνον δε έγκλημα. Ο Παύλος λέγει καλύτερα να κατηγορούνται άλλοι γι’ αυτά που μας κάνουν, παρά να κατηγορούμαστε εμείς γι’ αυτά που κάνουμε σε άλλους.
Πρόσεξε, στο ξεκαθαρίζω, κανείς που έχει εχθρό να μη προσέλθει στην θεία κοινωνία. Θέλεις να προσέλθεις συμφιλιώσου πρώτα σύμφωνα με την δεσποτική εντολή (Ματθ. 5, 23-24), και μετά έλα να κοινωνήσεις. Ο Δεσπότης Χριστός ήρθε και κενώθηκε, υπέμεινε τα πάντα και στο τέλος σταυρώθηκε, για να σε συμφιλιώσει με τον Πατέρα του. Και συ συμφιλιώσου με τον αδελφό σου για να ενωθείς με τον Χριστό στο μυστήριο της θείας κοινωνίας. Δεν είπε ο Χριστός περίμενε εκείνον να έρθει να σε βρει, ούτε βάλε κάποιον να μεσολαβήσει και να τα βρείτε, αλλά τρέξε εσύ ο ίδιος και μάλιστα παράτα με εμένα, μη μου προσφέρεις το δώρο σου... Εκείνος δεν θεωρεί υποτιμητικό να τον παρατήσεις και συ θεωρείς υποτιμητικό να τρέξεις πρώτος και να συμφιλιωθείς μαζί του.
Εάν δεις ένα μέλος του σώματός σου άρρωστο ή και ακρωτηριασμένο δεν κάνεις τα πάντα για να το ενώσεις ξανά με το υπόλοιπο σώμα;
Ένα μόνο εχθρό μπορούμε να έχουμε τον Διάβολο. Ουδέποτε να συμφιλιωθείς με αυτόν, αλλά με τον αδελφό σου ποτέ να μη έχεις βαρεία καρδιά.
Κι αν συμβεί καμμιά παρεξήγηση, ας είναι παροδική και ποτέ ας μη υπερβεί το διάστημα της ημέρας (Εφεσ. 4,26). Αν το κάνεις αυτό, σημαίνει ότι έπεσες από συναρπαγή και όχι από κακή και μιαρά ψυχή, που μελετά πως να κάνει το κακό. Έπειτα αν συμφιλιωθείς στο διάστημα της ημέρας η συμφιλίωση γίνεται εύκολα. Αν όμως δεν το πετύχεις, η ρήξη παγιώνεται και γίνεται σταθερή και μόνιμη και χρειάζεται γιγαντιαία προσπάθεια μετά, για να παύσει να υπάρχει. Όσο περνά ο χρόνος τόσο απομακρυνόμεθα από την συμφιλίωση.
Κανείς συνετός άνθρωπος δεν θα σε κατηγορήσει γιατί εύκολα τον συγχώρησες. Αντίθετα θα σε κατηγορήσουν όλοι αν μείνεις αδιάλακτος και συγχρόνως επαγγέλλεσαι τον χριστιανό. Και το χειρότερο θα δώσεις τόπο στην ψυχή σου να εγκατασταθεί ο Διάβολος. Διότι όπως η αγάπη καλύπτει πλήθος αμαρτιών έτσι και η έχθρα δημιουργεί αμαρτήματα και κει που δεν υπάρχουν. «Πάντα καθαρά τοις καθαροίς» και πάντα επίφοβα και ύποπτα σε αυτούς που μισούν.
Έχοντας όλα αυτά υπόψη, πρόλαβε τον αδελφό σου πριν φύγει και συμφιλιώσου με αυτόν. Κι αν παραστεί ανάγκη άφησε τις εργασίες σου και τρέξε και ψάξε τον σε όλη την πόλη να τον βρεις. Το πράγμα αυτό είναι το πιο θεοφιλές έργο· είναι είδος πνευματικού εμπορίου. Δεν πρόκειται να κερδίσεις φθαρτό αγαθό αλλά την σωτηρία σου. Ο Θεός το διέταξε και συνεπώς πρέπει να εκτελέσουμε την εντολή του. Ό,τι κι αν πάθουμε από τον αντίδικο ας το φέρουμε με γενναιοδωρία. Μπορούσε ο Θεός, σαν Δεσπότης, να δώσει εντολή καταλλαγής, χωρίς να μας δώσει αμοιβή. Τώρα δίνει και άφεση αμαρτιών και μεγάλη αμοιβή.
Εάν διέτασσε ο βασιλιάς όλοι που έχουν διαφορές να συμφιλιωθούν, αλλιώς θα τους αποκεφαλίσω, όλοι θα υπακούαμε. Τώρα που διατάσσει ο Θεός, γιατί δεν υπακούμε.
Εάν χρωστούσαμε εκατομμύρια και μας τα χαρίζαν, υπό τον όρο να χαρίσουμε ένα μικρό ποσό, που μας οφείλουν άλλοι, θα το κάναμε. Τώρα γιατί δεν το επιδιώκουμε; Ας θυμηθούμε την παραβολή που χρωστούσε μύρια τάλαντα και του τα χάρισε ο Κύριος του, ενώ εκείνος δεν χάρισε στον σύνδουλό του εκατό δηνάρια. Ας σκεφθούμε ότι οι κοσμικοί κύριοι, αν κάποιος δούλος χαρίσει στον σύνδουλό του ένα ποσό, το πολύ-πολύ να του αφαιρέσουν αυτό το ποσό από το ποσό που χρωστά ο ίδιος στον κύριό του. Ο Θεός όμως μας τα χαρίζει όλα με μία προϋπόθεση· να δώσουμε χάρη σε όσους μας χρωστάνε. «Εάν γαρ αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, αφήσει και υμίν ο πατήρ ο ουράνιος· εάν δε μη αφήτε τοις ανθρώποις τα παραπτώματα αυτών, ουδέ ο πατήρ υμών αφήσει τα παραπτώματα υμών» (Ματθ. 6, 13-14).
Εάν συγχωρήσεις λίγο, λίγο θα σε συγχωρήσει ο Θεός. Εάν συγχωρήσεις πολύ, πολύ θα σε συγχωρήσει ο Θεός. Συνεπώς, όσα κακά κι αν μας έκανε, με μεγαλύτερη προθυμία πρέπει να τρέχουμε για να συμφιλιωθούμε μαζί του. Τώρα λέμε το «Πάτερ ημών» και δεν το εφαρμόζουμε. Κάποιοι λένε «συγχώρησε με» μόνο· και νομίζουν ότι είναι εν τάξει. Θα λέμε όλες τις λέξεις και όχι τις μισές. Ακόμη κι αν πούμε «συγχώρησε με, αν και εγώ δεν συγχωρώ», ομολογώντας την αποτυχία μας να το πετύχουμε, και πάλι δεν πετυχαίνουμε τίποτα, αν δεν προχωρήσουμε στην πράξη.
Μη μου πεις προσπάθησα και δεν πέτυχα τίποτα. Να παραμείνεις κοντά του μέχρι να τον κερδίσεις! Δεν είπε ο Χριστός «άφησε το δώρο σου και πήγαινε παρακάλεσε» απλώς, αλλά «συμφιλιώσου». Ο Θεός μας παρακαλεί κάθε μέρα ενώ εμείς δεν ακούμε. Κι όμως δεν σταματά. Εσύ γιατί απαξιοίς να συνεχίσεις; Μα δεν δέχεται. Προσπάθησε μέχρι να πετύχεις και θα λάβεις αφάνταστο μισθό. Δεν αρκεί το να μη λυπείς ούτε να αδικείς τον εχθρό ούτε να μη σου είναι δυσάρεστος στη σκέψη, αλλά χρειάζεται και εκείνον να τον εμπνεύσεις να θέλει την παρέα σου και να τέρπεται με την συναναστροφή σου. Δεν ζήτησε ο Θεός απλώς αυτά που λες, ούτε το να μη έχεις σημείο επαφής μαζί του, αλλά αντίθετα να έχεις πολλά σημεία επαφής και συναναστροφών. Γι’ αυτό τον λέγεις αδελφό, διότι έχετε κοινό πατέρα. Για να πετύχουμε διάφορα υλικά πράγματα τα πάντα κάνουμε, για να κάνουμε όμως τον εχθρό φίλο τίποτα δεν προσπαθούμε.
Τίποτα δεν μας παρέχει τόση ανασφάλεια όσο το να έχουμε και έναν μόνο εχθρό. Διότι και η φήμη μας σπιλώνεται με τις συνεχείς κατηγορίες που εκτοξεύει και η διάνοια μας θολώνει με την συμπεριφορά του και η συνείδηση αγωνιά τι άλλο πρόκειται να κάνει και ζάλη λογισμών συνεχώς έχουμε.
Να ξέρετε τίποτα δεν ξευτελίζει τόσο την πανήγυρη του Πάσχα, που έρχεται, όσο το να την γιορτάζει κανείς με μνησικακία. Ή, για να είμαι πιο ακριβής, ο μνησίκακος δεν μπορεί να την γιορτάσει και να λάβει μέρος στη θεία λειτουργία, ακόμη κι αν μείνει νηστικός δέκα μέρες. Διότι όπου υπάρχει έχθρα και απέχθεια ούτε να νηστεύουμε μπορούμε ούτε να εορτάζουμε. Δεν τολμάς να προσέλθεις με σώμα άπλυτο στη θεία κοινωνία, αλλά πολύ περισσότερο δεν πρέπει να τολμάς να προσέλθεις με άπλυτη ψυχή. Τίποτα δεν λερώνει την ψυχή όσο η κακία και η έχθρα. Όποιος δεν έχει αγάπη, ειρήνη και πραότητα αυτός δεν έχει Άγιο Πνεύμα. Άνθρωπος δε που είναι έρημος Αγίου Πνεύματος ποιά ελπίδα μπορεί να έχει σωτηρίας;
Περιληπτική διασκευή σχετικής ομιλίας του αγίου Χρυσοστόμου, «Εις ανδριάντας», 20η ομιλία, Ε.Π.Ε. τομ. 32, σσ. 621-633.
Δια την διασκευή· ΑΡΧΙΜ. ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ