Δυο πρόσφατες δηλώσεις επωνύμων ανθρώπων προκάλεσαν το ενδιαφέρον μου, γιατί εκφράζουν και απηχούν τις σκέψεις πολλών ανθρώπων της εποχής μας.
Η πρώτη είναι της ηθοποιού Αννέζας Παπαδοπούλου που δήλωσε σε συνέντευξή της για την γήρανση της ψυχής·
«Με φοβίζει η δική μου κούραση. Η δική μου απάθεια. Προσπαθώ τουλάχιστον σ’ ένα ιδιωτικό χώρο ν’ ανταποκριθώ όσο πιο ανθρώπινα μπορώ. Το κατορθώνω; Περισσότερο με θλίβει το γήρας της ψυχής. Ο μαρασμός της» (Ελευθεροτυπία 12-4-2008).
Η θνητότητα και η παθητότητα του σώματος μας βασανίζει από την αρχή της γεννήσεώς μας, και ας ταλαιπωρεί σε ολόκληρη την ζωή, με τις ασθένειες, την κούραση, τις μεταπτώσεις, τη φθορά και τελικά την αγωνία του θανάτου. Μεγαλύτερη, όμως, θλίψη μας προκαλεί η γήρανση της ψυχής, που σημαίνει την απουσία νοήματος για την ζωή. Η ψυχή του ανθρώπου αναζητά πληρότητα, συνάντηση με τον Θεό, και όταν δεν το επιτυγχάνει, αισθάνεται τον γηρασμό, τον μαρασμό. Η απογοήτευση, η απελπισία, η θλίψη, η απόγνωση, το κενό είναι η γήρανση της ψυχής που δημιουργεί τρομερό πόνο στον άνθρωπο, φοβερό άλγος ολοκλήρου της υπάρξεώς του.
Η δεύτερη δήλωση είναι του Ουμπέρτο Έκο, που λέει ότι προτιμά την ανησυχία από την ευτυχία. Δήλωσε σχετικά·
«Δεν πιστεύω στη ευτυχία. Πιστεύω μόνο στην ανησυχία. Δεν είμαι συνεχώς ευτυχισμένος, γιατί πάντα αισθάνομαι την ανάγκη να κάνω κάτι άλλο. Ωστόσο παραδέχομαι πως στη ζωή γνωρίζεις ευτυχισμένες στιγμές ή έστω ημίωρα, συνέβη και σε εμένα όταν π.χ. απέκτησα τον πρώτο μου γιό. Εκείνη τη στιγμή αισθάνθηκα ευτυχής. Αλλά αυτά είναι στιγμές που διαρκούν ελάχιστα. Όσοι λένε ότι είναι ευτυχισμένοι στη ζωή τους είναι ηλίθιοι. Γι’ αυτό εγώ προτιμώ αντί για ευτυχισμένος να είμαι ανήσυχος. Αισθάνομαι ευτυχισμένος, ας πούμε, όταν βρίσκω ένα βιβλίο που έψαχνα καιρό. Όταν το αγοράσω και το κρατήσω στα χέρια μου, το κοιτώ, είμαι ευτυχισμένος, αλλά μετά αυτή η αίσθηση σβήνει. Η πραγματική ευτυχία είναι η ανησυχία». (Ελευθεροτυπία 9-4-2008).
Η ευτυχία είναι κάτι που συνδέεται με τις αισθήσεις και τις παροδικές ευχάριστες στιγμές, που γρήγορα παρέρχονται και ο άνθρωπος παραμένει κενός. Το να στηρίζεται κανείς σε τέτοιες εξωτερικές ευτυχισμένες στιγμές και να εξαντλεί εκεί την όλη του δραστηριότητα είναι μια ουτοπία και χίμαιρα. Αυτός είναι ο λόγος που πολλοί προτιμούν την ανησυχία για κάτι νέο, το απροσδιόριστο, το ανέλπιστο ή τέλος πάντων το προσδοκώμενο.
Όμως και αυτή η ανησυχία για το άγνωστο δεν μπορεί να γιατρέψει την «γήρανση» της ψυχής. Μπορεί και αυτό να είναι μια ιδεολογία, ένα ιδεολογικό ντοπάρισμα του ανθρώπου που δημιουργεί πρόσκαιρη ικανοποίηση, αλλά εγκυμονεί και πολλές απογοητεύσεις.
Θεωρώ ότι η γήρανση της ψυχής δεν αποφεύγεται με την ανησυχία, που εξίσου μπορεί να την διαψεύσει, αλλά με την ελευθερία του προσώπου, την ανεξαρτητοποίηση του ανθρώπου από ιδεολογίες, από ποικίλες εξαρτήσεις, είτε ιδεολογικές, είτε κοινωνικές, είτε υπαρξιακές. Τελικά, η ελευθερία του ανθρώπου από τα ψυχικά και σωματικά πάθη είναι η πραγματική υγεία της ψυχής, που δεν την αφήνει να γεράσει, ούτε ακόμη και να υποφέρει από την ανησυχία, γιατί μια διαρκής ανησυχία για μικροπράγματα και μικροχαρές είναι και αυτή αρρώστια. Η ελευθερία του ανθρώπου, ψυχής και σώματος, είναι η πνευματική υγεία. Και αν το δούμε από χριστιανικής, ασκητικής πλευράς, μπορούμε να πούμε ότι η ελευθερία από τα πάθη μπορεί να συνδυασθεί με την ορμή προς τον Θεό, πράγμα που κάνει την ψυχή και τον άνθρωπο πάντα εύρωστο και υγιή. Όλα τα άλλα είναι υπαρξιακές αρρώστιες.
Ν.Ι.
ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ