Πριν την πτώση του ανθρώπου, στον παράδεισο, δεν υπήρχε θυσία με τη μορφή που εμφανίστηκε μετά σ’ όλους τους λαούς και όλες τις θρησκείες. Υπήρχε μόνο μία πνευματική θυσία, της υπακοής και της πίστεως στο λόγο του Θεού· να μη φάνε οι πρωτόπλαστοι από το δένδρο της γνώσεως του καλού και του κακού. Οι πρωτόπλαστοι δεν δέχθηκαν να προσφέρουν αυτή την θυσία στον Θεό κι έτσι βρέθηκαν εκτός παραδείσου.
Μετά την πτώση όμως, τα παιδιά των πρωτοπλάστων ο Κάιν και ο Άβελ, χωρίς να τους πει κανείς τίποτα, προσφέρουν θυσία. Καταλαβαίνουν ότι πρέπει να προσφέρουν κάτι στο Θεό –από τον οποίον λαμβάνουν τόσα– και ότι δεν μπορούν να επικοινωνήσουν με το Θεό δια της προσευχής χωρίς τη θυσία.
«Όπου γίνεται θυσία», λέγει ο άγιος Χρυσόστομος, «εκεί εξαφανίζονται τα αμαρτήματα, εκεί γίνεται συμφιλίωση με τον Κύριο, εκεί γίνεται εορτή και χαρά. Όπου θυσία συνεπώς εκεί και μεγάλη ωφέλεια. Και όσο πιο μεγάλη η θυσία τόσο πιο πολύς ο αγιασμός».
Αυτό το διαισθάνθηκε ο Άβελ χωρίς κανείς να του το διδάξει και «πίστει πλείονα θυσίαν παρά Κάιν προσήνεγκε τω Θεώ» (Εβρ. 11,4) προσφέροντας τα πρωτότοκα των προβάτων του. Ο Κάιν όμως που έχει την θρησκευτική ροπή, χωρίς αυτή να συνοδεύεται από την πίστη, προσφέρει τυχαία και φθηνά γεωργικά προϊόντα, για να ξεγελάσει το Θεό αλλά και τη συνείδησή του. Ο Θεός δεν πρόσεξε την θυσία του Κάιν και δέχθηκε μόνο την θυσία του Άβελ. Ο φόνος του Άβελ από τον Κάιν συνετέλεσε, ώστε ο Άβελ να προσφερθεί και ο ίδιος σαν θυσία στον Θεό και να θεωρείται τύπος του Χριστού· και η θυσία του τύπος της σταυρικής θυσίας του Χριστού.
Έκτοτε όλοι οι δίκαιοι της Παλαιάς διαθήκης προσφέρουν θυσίες στο Θεό, αλλά κυρίως προσφέρουν τις πνευματικές θυσίες της πίστεως, της υπακοής, της εγκαρτερήσεως, που είναι σταυρικές θυσίες και τους στοιχίζουν προσωπικά τα μέγιστα. Ας θυμηθούμε τη θυσία που ζήτησε ο Θεός από τον Αβραάμ, να θυσιάσει το παιδί του τον Ισαάκ, για να εννοήσουμε τι ακριβώς θέλει ο Θεός από εμάς.
Θυσίες προσφέρει και ο Ισραήλ σύμφωνα με το τυπικό που του έδωσε ο Θεός, αλλά ο Θεός ζητά κι απ’ αυτούς –συνεχώς και αδιαλείπτως– τις σταυρικές θυσίες της υπακοής, της πίστεως και της εγκαρτερήσεως.
«Μεγίστη θυσία ο σταυρός του Χριστού» συνεχίζει ο άγιος Χρυσόστομος, «και μάλιστα καινούργια, πρωτότυπη και αξιοθαύμαστη.
»Ο Χριστός είναι και θύμα και ιερεύς. Θύμα κατά το σώμα του και ιερεύς κατά την πνευματική του φύση. Ο ίδιος και πρόσφερε την θυσία και προσφερότανε σωματικά. Μας λέγει ο Παύλος ‘κάθε αρχιερέας λαμβάνεται από τους ανθρώπους και γίνεται αρχιερέας χάριν των ανθρώπων και εγκαθίσταται στο αξίωμα αυτό για να προσφέρει δώρα και θυσίες υπέρ αφέσεως των αμαρτιών τους’ (Εβρ. 5,1 και 8,3). Γι’ αυτό λοιπόν ήταν ανάγκη να έχει και ο Χριστός κάτι που να το προσφέρει θυσία. Κι αυτός προσέφερε ως θυσία τον εαυτό του. Να λοιπόν που ο Χριστός είναι και ιερέας και θύμα συγχρόνως».
Κατ’ επέκταση πρέπει να πούμε ότι και ο κάθε χριστιανός πρέπει να είναι θύτης και θύμα εν πνευματική εννοία. Θυσιάζει στο ναό της υπάρξεώς του όλα τα άνομα πάθη του αλλά και όλες τις δίκαιες και νόμιμες επιθυμίες του. Θυσιάζει όλα τα δικαιώματά του όπως και ο Χριστός. Αυτή η προσωπική θυσία και η προσωπική ιερωσύνη είναι που χαριτώνει στο έπακρον τους πιστούς Παλαιάς και Καινής Διαθήκης και αξιοποιεί πλήρως την σταυρική θυσία.
Αλλά ας αφήσουμε τον άγιο Χρυσόστομο να ολοκληρώσει την διδασκαλία του για τη μεγίστη θυσία του σταυρού.
»Η θυσία του σταυρού επιτελέσθηκε εκτός του ναού του Σολομώντος, εκτός της πόλεως και των τειχών, διότι κατάργησε το νόμο της Παλαιάς Διαθήκης και δεν αφορά μόνο τους Ιουδαίους αλλά όλους τους ανθρώπους. Η θυσία αυτή έγινε για να επαληθευθεί η προφητεία «εν τοις ανόμοις ελογίσθη» (Ησ. 53,12). Ο σταυρός είναι συνεπώς από δω και πέρα το καινούργιο θυσιαστήριο και ο καινούργιος βωμός. Καθάρισε όλη την οικουμένη. Και τον ουρανό και τη γη. Γι’ αυτό ο Χριστός θυσιάσθηκε ψηλά στον σταυρό και όχι κάτω από στέγη για να καθαρίσει όλη την ατμόσφαιρα. Καθαριζότανε όμως και η γη, διότι έσταζε το αίμα του πάνω σ’ αυτήν.
»Στην Παλαιά Διαθήκη ο Θεός είχε παραγγείλει στους Ιουδαίους να προσφέρουν τις θυσίες τους μόνο στο ναό και κει να λατρεύουν τον Θεό, διότι όλη η γη είχε μολυνθεί από τις ειδωλολατρικές θυσίες. Για μας όμως, από τότε που έγινε η θυσία του σταυρού και αγιάσθηκε ολόκληρη η οικουμένη, όλος ο κόσμος έγινε τόπος προσευχής. Γι’ αυτό λέγει ο Παύλος ‘Βούλομαι προσεύχεσθαι τους άνδρας εν παντί τόπω επαίροντας οσίας χείρας’ (Α΄ Τιμ. 2,18). Να λοιπόν που καθαρίσθηκε κάθε τόπος, ολόκληρη η οικουμένη κι έγινε η γη αγιώτερη από τα άγια των αγίων. Κι αυτό γιατί εκεί θυσιαζόταν πρόβατο που δεν είχε λογικό, εδώ όμως στο σταυρό θυσιάσθηκε πρόβατο πνευματικό. Κι όσο μεγαλύτερη η θυσία τόσο μεγαλύτερος ο αγιασμός.
»Το πόσο μεγάλη υπήρξε η θυσία του σταυρού και το τι ωφέλεια προέκυψε φαίνεται σ’ αυτό που είπε ο Χριστός στον ληστή «αμήν λέγω σοι, σήμερον μετ’ εμού έση εν τω παραδείσω» (Λουκ. 23,43).
»Δύο μεγάλα κατορθώματα φανερώνουν τα λόγια αυτά του Χριστού. Ότι άνοιξε τον παράδεισο και ότι έβαλε μέσα πρώτο οικήτορα έναν ληστή, αφού άλλαξε την πονηρή του σκέψη. Όταν έκανε θαύματα και ανέστησε τους νεκρούς και έδιωχνε τους δαίμονες και σταματούσε τρικυμίες δεν το έκανε αυτό. Τώρα που τον κάρφωναν και τον σταύρωναν και τον ειρωνευόταν και τον κακολογούσαν και οι πάντες τον είχαν αρνηθεί και προτιμούσαν τον Βαραββά απ’ αυτόν, τώρα συγκλόνισε την κτίση αλλά και την πέτρινη καρδιά του ληστού. Έγινε σεισμός φυσικός και σεισμός πνευματικός. Και ο Ρωμαίος εκατόνταρχος και οι στρατιώτες του, αφού είδαν τα φοβερά γεγονότα που επακολούθησαν τη σταύρωση, αναγκάσθηκαν να ομολογήσουν κι αυτοί την θεότητά του (Ματθ. 27,54).
»Τον παράδεισο τον φρουρούσαν τα χερουβίμ με τις πύρινες ρομφαίες που είχαν. Ο Χριστός όμως είναι ο Κύριος τους και έχει εξουσία πάνω στη φλόγα και την κόλαση, τη ζωή και το θάνατο. Φέρνει τον ληστή στον παράδεισο όχι γιατί τον περιφρονεί, αλλά για να τον τιμήσει. Γιατί αυτό τιμά τον παράδεισο, το ότι έχει Κύριο που κάμει άξιο ένα κακούργο να μπει μέσα στον παράδεισο. Που κάνει άξιους πόρνες και τελώνες και άλλους μεγάλους αμαρτωλούς να εισέλθουν στον παράδεισο. Όπως θαυμάζουμε ένα γιατρό που θεραπεύει ανίατες ασθένειες, έτσι ας θαυμάσουμε τον ουράνιο βασιλιά μας που κατορθώνει ν’ αλλάξει την νοοτροπία των υπηκόων του, χωρίς να μεταχειριστεί βία ή άλλα ανεπίληπτα μέσα. Ας τον θαυμάσουμε, γιατί είναι βασιλιάς σωστός και άξιος αυτός που πεθαίνει για να σώσει τους υπηκόους του.
»Οι Εβραίοι οδήγησαν τον Χριστό στο σταυρό για να τον ατιμάσουν κι όμως στο σταυρό εκείνος δοξάσθηκε απερίγραπτα. Τόση ήταν η δόξα του και η εκτυφλωτική του λάμψη που μετέτρεψε τον σταυρό από όργανο εξευτελισμού και ονειδισμού σε ιερό βωμό και έκπαγλο άμβωνα και τον ληστή από θανατοποινίτη κακούργο σε απόστολο και μάρτυρα και πρώτο οικήτορα του παραδείσου. Τα φοβερά γεγονότα που επακολούθησαν τον θάνατο του Χριστού ήρθαν να επιβεβαιώσουν την ομολογία του ληστού και ν’ αναγκάσουν τους Ρωμαίους στρατιωτικούς να ομολογήσουν κι αυτοί την θεότητά του, αλλά και τους όχλους που τόσο πρόστυχα αντιμετώπισαν τον Χριστό να οδηγηθούν στη μετάνοια (Λουκ. 23,48).
»Στο Γολγοθά δοξάσθηκε ο Χριστός, αλλά η θυσία του δόξασε και τον σταυρό. Και τον δόξασε όχι μόνο σ’ αυτή τη ζωή αλλά και εσχατολογικά θα δοξασθεί, κατά την ημέρα της Β΄ Παρουσίας του Χριστού. Όταν ο ήλιος και η σελήνη θα σκοτισθούν και τ’ αστέρια του ουρανού πέσουν και οι δυνάμεις των ουρανών θα σαλευθούν, τότε θα φανεί ένδοξο και λαμπερό το Σημείο του Υιού του ανθρώπου (Ματθ. 24,30). Θα είναι ο προπομπός του και ο προάγγελος της Β΄ Παρουσίας του. Αλλά θα είναι και ο κατήγορος αυτών που τον σταυρώσανε και δεν μετανόησαν. Τότε θα θρηνήσουν όλες οι φυλές της γης (Αποκ. 1,7) βλέποντας τον κατήγορο αλλά και το αμάρτημά τους. Θα φανούν και τα τραύματα του Χριστού· «όψονται εις ον εξεκέντησαν» (Ζαχ. 12,10). Αυτά που έδειξε στον Θωμά (Ιω. 20,27· Λκ. 24,39) για να πιστέψει, αυτά θα δείξει και τότε, για να καταδικάσει την απιστία των σταυρωτών του που δεν μετανόησαν» (Ε.Π.Ε., Ι. Χρυσοστόμου έργα, Εις τον Σταυρό και τον ληστή, ομιλία Α΄, τομ. 37, σ. 8 και εξής).
ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ