Εύκολα διδάσκουμε τους άλλους, δύσκολα τον εαυτό μας
«Αφού πήρε τον λόγο ο Ελιφάζ ο Θαιμαινίτης λέγει· Δεν νομίζω να σου μιλήσαμε πολλές φορές κατά τρόπο που να σε πληγώσαμε; Πάντως, τώρα, ποιός μπορεί να αφήσει αναπάντητα τα λόγια σου; Διότι, αν εσύ στο παρελθόν νουθέτησες πολλούς και ενίσχυσες με τα λόγια σου τα χέρια ασθενών· αν ανέστησες από την απελπισία και τον πεσσιμισμό ασθενείς και γόνατα που είχαν παραλύσει τα έδωσες θάρρος· τώρα δε που ήλθε η σειρά σου να έλθει πάνω σου ο πόνος και να σε δοκιμάσει εσύ θορυβήθηκες. Πότερον ουχ ο φόβος σου έστιν εν αφροσύνη και η ελπίς και η κακία της οδού σου (Ιώβ 4,1-6);
Μετά τα παράπονα και τις διαμαρτυρίες του Ιώβ αναλαμβάνουν οι φίλοι του να τον νουθετήσουν. Πρώτος μιλά ο Ελιφάζ και ο λόγος του διασώζεται στο τμήμα του Ιώβ (4,1-5,27). Διήκουσα ιδέα των όσων λέγει είναι ότι όπου υπάρχουν δεινά, θλίψεις, πόνος προηγείται αποστασία από τον Θεό και αμαρτία. Είναι η επικρατούσα άποψη στην πλειονότητα των ανθρώπων, χωρίς όμως να έχει καθολικό κύρος και γενικευμένη εφαρμογή σε όλους τους ανθρώπους.
Ο Ελιφάζ λέγει ότι δεν του μίλησαν άλλες φορές κατά τρόπο προσβλητικό και εξουθενωτικό. Αλλά τώρα δεν μπορούν να αφήσουν αναπάντητη τη λογική του και τα επιχειρήματά του. Κάτι που δεν προσέχει όμως ο Ελιφάζ είναι ότι «έξω από τον χορό πολλά τραγούδια λέμε» και ότι εύκολο είναι να νουθετούμε ενώ βρισκόμαστε σε πλήρη άνεση, υγεία και ησυχία. Αν πονούσε και ο ίδιος παρόμοια, τα ίδια θα έλεγε. Οπωσδήποτε ο Ιώβ πάνω στον πόνο του μπορεί να είπε πολλά και υπερβολικά. Ο πόνος όμως δεν μας αφήνει να έχουμε νηφαλιότητα και λογική σκέψη. Χρειάζεται αυτός που συμβουλεύει πληγωμένο και πονεμένο άνθρωπο να έχει διάκριση, ευγένεια και κατανόηση της θέσεώς του. Αν δε η κατάσταση είναι τραγική και απερίγραπτη τότε ας μη πει τίποτα. Ας προσευχηθεί απλώς ο Θεός να δώσει την εξ ύψους δύναμη. Μόνο αν βιώνουμε και εμείς τον πόνο και την δοκιμασία στο βαθμό που την βιώνει ο άλλος, μόνο τότε μπορούμε εκ του ασφαλούς, δυναμικά και ωφέλιμα να συμβουλεύσουμε τον συμπάσχοντα με εμάς. Διότι «πράξις θεωρία επίβασις» όπως λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος.
Ο Ελιφάζ σωστά υπενθυμίζει στην αρχή του λόγου του την αντίφαση που παρουσιάζει ο Ιώβ πριν την δοκιμασία που τον βρήκε και μετά την δοκιμασία. Τότε συμβούλευε και εμψύχωνε τους ανθρώπους, που είχαν σοβαρά προβλήματα και κινδύνευαν να απελπισθούν και να καμφθούν ψυχολογικά, και τώρα που ο ίδιος αντιμετωπίζει δοκιμασίες κάμπτεται και αθυμεί. Στην περίπτωση του συμβαίνει αυτό που λέγει ο Παύλος σε άλλη συνάφεια «ο ουν διδάσκων τον έτερον σεαυτόν ου διδάσκεις;» (Ρωμ. 2,21) και το «ιατρέ θεράπευσον σεαυτόν» (Λουκ. 4,23).
Διά να κατανοήσουμε την αναφορά του Ελιφάζ στην φιλάνθρωπη δράση του Ιώβ θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας τα όσα λέγει το βιβλίο του Ιώβ σε άλλα κεφάλαια. Παραθέτουμε από τώρα δύο σχετικές συνάφειες.
«Οφθαλμός ήμουν των τυφλών και πόδι των χωλών. Πατέρας των αδυνάτων και εκδικαζόμενες υποθέσεις που δεν γνώριζα τις εξιχνίαζα χωρίς να υπολογίζω κόπους. Τσάκιζα δε ισχυρές σιαγόνες αδίκων ανθρώπων και άρπαζα μέσα από τα δόντια τους ότι με αυτά είχαν αρπάξει. Καθόμουν ανάμεσά τους ως άρχοντάς τους και κατασκήνωνα μαζί τους σαν να ήμουν ο βασιλιάς τους.» (Ιώβ 29, 15-17, 25).
«Πάντοτε ικανοποιούσα την ανάγκη που είχαν αδύνατοι και τα ικετευτικά μάτια χήρας ποτέ δεν τα παραθεώρησα. Το ψωμί μου ποτέ δεν το έφαγα μόνος αλλά έδιδα και στο ορφανό. Από νέος ήμουν πατέρας γι' αυτό και από την κοιλιά της μητέρας μου ήμουν οδηγός του. Εάν παρέβλεψα κάποιον γυμνόν, που λόγω της γυμνότητάς του κινδύνευε να καταστραφεί, και δεν τον έντυσα· εάν αδύνατοι και πτωχοί δεν με ευχήθηκαν, διότι δεν θερμάνθηκαν οι ώμοι τους από το μαλλί της κουράς των προβάτων μου· εἀν σήκωσα απειλητικό χέρι σε ορφανό, πιστεύοντας ότι κανείς δεν θα με ενοχλήσει γι' αυτό· τότε μακάρι ο ώμος μου να εξαρθρωθεί από την κλείδωση του και ο βραχίων μου να συντριβεί στην ένωση με τον αγκώνα μου (Ιώβ 31,16-22).
Συνεπώς ο Ιώβ δεν παρηγορούσε σε θεωρητικό μόνο επίπεδο λέγοντας μόνο λόγια, αλλά και πρακτικά δια πολλών τρόπων φρόντιζε να αναπτερώσει το ηθικό και το ψυχικό σθένος των ενδεών, αδυνάτων και ταλαιπωρημένων ατόμων. Ήταν ο πατέρας τους, ο προστάτης τους, ο εν παντί βοηθός τους. Εδώ ο Ιώβ δίνει και την προσωπικότητα που πρέπει να έχει ο οποιοσδήποτε ηγέτης. Είτε οικογενείας είτε κάποιου κοινωνικού συνόλου. Πρέπει να είναι έργω και λόγω εμπνευστής και καθοδηγητής αυτών που προΐσταται Αν οι ηγέτες δρούσαν έτσι και όχι απλώς διά το συμφέρον τους και την ικανοποίηση του εγωισμού τους, η κατάσταση της κοινωνίας μας θα ήταν διαφορετική.
Ο στίχος 6 είναι ασαφής και δεν προσφέρεται για μετάφραση. Γι' αυτό παραθέσαμε το αρχαίο κείμενο και ο κάθε αναγνώστης ας προσπαθήσει κάπως να τον κατανοήσει με την βοήθεια του Θεού και την αρωγή επαϊόντων. Απλώς παραθέτουμε ότι το εβραϊκό κείμενο γράφει· «Ο φόβος σου προς τον Θεό δεν ήταν το θάρρος σου και η ευθύτητα των οδών σου η ελπίδα σου;». Η δε Βουλγάτα (λατινική μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης) μεταφράζει· «Που είναι ο φόβος σου προς τον Θεόν, η δύναμή σου, η υπομονή σου και η τελειότητα των οδών σου;». Τουτέστιν αν εσύ παρηγορούσες αυτούς που δοκίμαζαν οδύνες και βοηθούσες να σταθούν στα πόδια τους εκείνους που έπεφταν από την αθυμία, πως τώρα εσύ ο ίδιος, αφού έπεσες σε συμφορές δεν δείχνεις υπομονή στους πόνους σου. Μήπως ψεύτικη ήταν η ανδρεία σου και η υπομονή σου;
ΑΡΧΙΜ. ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ