«Και ευηρέστησε Ενώχ τω Θεώ, και ουχ ευρίσκετο, ότι μετέθηκεν αυτόν ο Θεός (Γεν. 5,24).
Παραθέτουμε σε μετάφραση ερμηνευτικά σχόλια πάνω στο χωρίο αυτό τα οποία ευρίσκονται στην «Σειρά ενός και πεντήκοντα υπομνηματιστών εις την Οκτάτευχον και τα των Βασιλειών» Λειψία της Σαξονίας 1872, με επιμέλεια ιερομονάχου Νικηφόρου Θεοτόκη, ανατύπωση δε από την Ιερά Μονή Οσίας Φιλοθέης της Αθηναίας Εκάλης.
Εφραίμ:
Άκουσα ότι αιρετικοί Ιουδαίοι ρωτούν εάν ο Χριστός ενανθρώπησε για να καταργήσει τον θάνατο, πως δεν πέθανε ο Ενώχ ούτε ο Ηλίας; Και εάν στην περίπτωση του Ενώχ και του Ηλία, ισχυρίζονται, καταργήθηκε ο θάνατος, άρα είναι μεγαλύτερος ο Ενώχ και ο Ηλίας από τον Χριστό. Και εάν ο Ηλίας και ο Ενώχ πριν από τον Χριστό έγιναν κάτοικοι του παραδείσου και του ουρανού, ποιά η ανάγκη για την ανάσταση του Χριστού; Και τι περισσότερο προσέφερε ή είχε ο Χριστός;
Με συντομία απαντώ:
Ο Χριστός ήλθε για τον Αδάμ που πέθανε και όχι για τον Ηλία. Ο Χριστός ήλθε για να καταλύσει τη δύναμη της αμαρτίας που επικρατούσε και ὀχι για την ανθρώπινη φύση του Ενώχ, η οποία δεν πέθανε τότε, για να φανερωθεί ο δημιουργός (που τα πάντα διοικεί και ρυθμίζει, όπως αυτός κρίνει και θέλει).
Η χάρη διαφύλαξε τον Ενώχ και δεν νίκησε η ανθρώπινη φύση του τον θάνατο. Ο Χριστός ήλθε για την ανθρώπινη φύση και όχι για την χάρη. Γι' αυτό και η φύση του Ενώχ υπόκειται σε θάνατο, για ν῾απολαύσει και ο Ενώχ μαζί με όλους την αθανασία διά του Ιησού Χριστού. Δεν έχασε τη δύναμή του ο θάνατος, επειδή δεν πέθανε ο Ενώχ, διότι θεωρείται ότι είναι κι αυτός υπό την εξουσία του θανάτου. Δεν λυπεί τον θάνατο η ζωή του Ηλία, διότι η ελπίδα ότι θα πεθάνουν και οι δύο δεν ακυρώνει γι' αυτόν την τροφή του. Η περίπτωση του Χριστού όμως τον έχει λυπήσει σφόδρα, διότι νικήθηκε από Αυτόν, αφού ήταν νεκρός και αναστήθηκε. Αντιλαμβάνομαι ότι ο Ενώχ είναι δούλος της χάριτος, διότι και αυτόν ελευθέρωσε από το χρέος της αμαρτίας.
Ο Ενώχ υπήρξε άνθρωπος ευσεβέστατος και ήλεγξε (με την ζωή του) τον Αδάμ τον προπάτορα για την παράβασή του. Και βεβαίωσε ότι πράγματι ο Θεός θα έδινε στον Αδάμ, αυτά που του υποσχέθηκε, αν δεν παρέβαινε την εντολή. Επειδή ήταν πιστός (Εβρ. 11,5), πέτυχε την αθανασία και, αν και ήταν θνητός, δεν πέθανε.
Πως λοιπόν πέθανε ο Αδάμ; Επειδή δεν τήρησε την εντολή. Ο δίκαιος (Ενώχ) αντιμετωπίζει (με το παράδειγμά του) τις αιρέσεις που λέγουν ότι άδικα έβγαλε ο Θεός τον Αδάμ από τον παράδεισο. Να λοιπόν που τον Ενώχ που έζησε δίκαια, από την γη τον εισήγαγε στον παράδεισο. Εάν ο Θεός από αδυναμία έδιωξε τον Αδάμ από τον παράδεισο, πως τον Ενώχ για την πίστη του τον έβαλε στον παράδεισο και τον διατήρησε αθάνατο; (Το έκανε αυτό) επειδή τον βρήκε δίκαιο επτά γενιές μετά τον Αδάμ και επειδή τον είχε ευαρεστήσει. Στην περίπτωση του Ενώχ ο Θεός έδειξε πως στην ανάσταση οι δίκαιοι χωρίζονται από τους αμαρτωλούς και στην περίπτωση του Ηλία πως τα σώματα στον αέρα αναλαμβάνονται.
Χρυσόστομος:
Βλέπεις την σοφία του δεσπότου; Τον μετέθεσε ζωντανό. Δεν του χάρισε την αθανασία, για να μη εξαλείψει τον φόβο της αμαρτίας, αλλά τον μετέθεσε, για να ενισχύει το γένος των ανθρώπων.
Εάν κάποιος θα ήθελε να ερευνά και να ερωτά που τον μετέθεσε και αν μέχρι τώρα υπάρχει, ας μάθει να μη ακολουθεί τους ανθρώπινους συλλογισμούς και να πολυπραγμονεί τα έργα του Θεού, αλλά να πιστεύει στα λεγόμενα. Διότι, όταν ο Θεός διακηρύσσει κάτι, δεν πρέπει ο άνθρωπος να στέκεται ερευνητικά απέναντι σ' αυτό, αλλά να νομίζει τα λεγόμενα παρά του Θεού πιο αξιόπιστα, απ' όσα βλέπουν τα μάτια μας, ακόμη κι αν δεν φαίνονται έτσι.
Η Γραφή είπε ότι τον μετέθεσε ζωντανό και δεν γεύθηκε θάνατο και επειδή ευαρέστησε τον Θεό, φάνηκε ανώτερος από την απόφαση που εξαγγέλθηκε κατά του γένους των ανθρώπων. Όμως η Γραφή δεν πρόσθεσε που τον μετέθεσε ο Θεός και πως τώρα ζει.
Θεοδώρητος:
Που μετέθεσε των Ενώχ ο Θεός των πάντων; Δεν πρέπει να αναζητούμε αυτά που έχουν αποσιωπηθεί, αλλ' αρμόζει να αρκούμαστε στα όσα έχουν γραφεί. Νομίζω ότι ο Θεός το έκανε αυτό για να βραβεύσει την αρετή των αθλητών. Επειδή λοιπόν ο Άβελ, ο πρώτος καρπός της δικαιοσύνης, πρόωρα και από την ρίζα κόπηκε και επειδή ελπίδα αναστάσεως ποτέ μέχρι τώρα τους ανθρώπους δεν εμψύχωσε, μετέθεσε ο Θεός τον Ενώχ και τον ξεχώρισε από την ζωή των θνητών. Για να σκέπτεται όποιος έχει τη θέληση να ζει με ευσέβεια για ποιο λόγο έχει τιμηθεί ο Ενώχ και ότι ο Θεός που τον τίμησε δεν θ' αφήσει τον Άβελ χωρίς βραβείο. Διότι είναι δίκαιος και δίκαια κυβερνά τα σύμπαντα. Γι' αυτό τον μεν ένα άφησε να φονευθεί και τον άλλον τον μετέθεσε, για να μηνύσει με την επιβράβευσή του την ανάσταση όλων αυτών που ήρθαν στην ζωή. Αυτός λοιπόν που δεν έτυχε ανταμοιβής για την αρετή του σ' αυτή τη ζωή είναι φανερό ότι θα την απολαύσει σε άλλη ζωή.
Για την μετάφραση·
ΑΡΧΙΜ. ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ