Τα τελευταία χρόνια το ποσοστό των ζευγαριών που χωρίζουν έχει αυξηθεί τόσο ώστε το διαζύγιο να αποτελεί πλέον μια κοινωνική πραγματικότητα. Ένα διαζύγιο αποτελεί πάντα μια πηγή πίεσης και άγχους. Η αναστάτωση που δημιουργείται μπορεί να είναι προσωρινή και να διευθετηθεί καθώς τα μέλη της οικογένειας προσαρμόζονται στη νέα κατάσταση, μπορεί όμως να προκαλεί και πολλά προβλήματα με την επιμέλεια των παιδιών, τις οικονομικές ρυθμίσεις και τα αμφιθυμικά συναισθήματα των γονέων. Ως κατάσταση θεωρείται από τις πιο αγχογόνες για το παιδί, μετά το θάνατο του γονέα, γιατί συνδέεται με αναπόφευκτες αλλαγές στη σύνθεση της οικογένειας και με την απομάκρυνση του ενός γονέα, ή και αδελφών.

  Η ανατροπή της δομής της οικογένειας που αποτελεί ένα σημαντικό πλαίσιο αναφοράς για το παιδί, προκαλεί ένα αίσθημα ανασφάλειας. Συχνά παρατηρείται έντονο άγχος αποχωρισμού και αντιδράσεις θρήνου αντίστοιχες με αυτές που εκδηλώνονται μετά το θάνατο ενός γονέα. Οι αντιδράσεις και τα συναισθήματα των παιδιών συνδέονται με τα χαρακτηριστικά του ίδιου του παιδιού όπως το φύλο , την ηλικία , τη ψυχική του συγκρότηση. Όπως αναφέρει η Ντολτό (1997) ιδιαίτερη ευαίσθητη θεωρείται η περίοδος κατά τα πρώτα τέσσερα χρόνια αλλά και μέχρι την ηλικία των δώδεκα ετών, λόγω της εξάρτησης των παιδιών από τους γονείς. Όσο μικρότερο είναι το παιδί τόσο λιγότερα εφόδια έχει για να επεξεργαστεί το άγχος του και τόσο πιο έντονες είναι οι αντιδράσεις σε σωματικό και συμπεριφορικό επίπεδο.

  Γι’ αυτό συχνά παραπονιέται για σωματικά συμπτώματα. Στην προσαρμογή του παιδιού στην καινούρια κατάσταση σημαντικό ρόλο παίζει η διατήρηση του χώρου ώστε να μην προκληθεί αποδιοργάνωση στη ζωή του παιδιού. Όταν το παιδί αλλάζει χώρο δεν αναγνωρίζει ούτε το ίδιο του το σώμα, δηλαδή τα σημεία επανεύρεσής του στο χώρο και στο χρόνο, αφού τα μεν εξαρτώνται από τα δε. Το ίδιο ισχύει και για το σχολείο. Όταν το παιδί αφήνει το σχολείο λόγω του διαζυγίου των γονέων, η απόγνωσή του είναι διπλή: κλονίζεται η ύπαρξη του, που συγκροτήθηκε από ένα ζευγάρι που διαλύεται, και το κοινωνικό του είναι, που εξαρτάται από τους συμμαθητές του. Στη ζωή του παιδιού η συνέχεια στο συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο είναι σημαντική. Η σταθερότητα των συναισθημάτων των γονέων αλλά και της ευρύτερης οικογένειας, του κοινωνικού περιβάλλοντος και των φίλων είναι το πλαίσιο που θα συμβάλει στη φυσιολογική του εξέλιξη. Συχνά μετά το διαζύγιο μειώνεται το δίκτυο των κοινωνικών σχέσεων και αυτό επιβαρύνει τη συναισθηματική πίεση που αισθάνεται η μητέρα, η οποία μένει μόνη με το παιδί. Το παιδί αναζητά πρόσωπα, το κορίτσι κυρίως γυναικεία και το αγόρι ανδρικά, για να συγκροτηθεί. Είναι πολύ σημαντικό, επομένως, όσον αφορά στο παιδί, να ξέρει ότι η μητέρα του και ο πατέρας του δεν είναι κοινωνικά απομονωμένοι. Ο ρόλος των φίλων και των συγγενών είναι σημαντικός για τη στήριξη του παιδιού. Μια καλή σχέση με έναν ενήλικο της ευρύτερης οικογένειας προστατεύει το παιδί όταν οι γονείς δεν έχουν αρμο-νική σχέση. Επίσης οι καλές αδελφικές σχέσεις αποτελούν μια σημαντική στήριξη.

  Σημαντικό ρόλο παίζει η ουσιαστική σχέση του γονέα –εκπαιδευτικού- παιδιού. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού πρέπει να είναι συμπληρωματικός και υποστηρικτικός. Όταν υπάρχει ουσιαστική επικοινωνία, το παιδί θα αισθανθεί άνετα να εκμυστηρευτεί τους φόβους του και τις ανησυχίες του, να εκτονώσει τα συναισθήματά του. Είναι επίσης πολύ βοηθητικό για το παιδί να ακούσει από κά-ποιον ότι αυτό που συμβαίνει δεν είναι κακό, ούτε ντροπή, ότι δεν εξαρτάται από το ίδιο και ότι εντάσεις, ή ακόμη και χωρισμοί, συμβαίνουν σε πολλές οικογένειες. Χρειάζεται λοιπόν, να το διευκολύνει να εκτονώνει τα συναισθήματα, να το καθοδηγήσει και να το οριοθετεί ώστε το παιδί να μην αισθάνεται ότι το διακρίνει από τα υπόλοιπα. Όταν τα παιδιά είναι μικρά, οι παιδαγωγοί μπορεί να τα βοηθήσουν να εξωτερικευτούν, να αναγνωρίσουν και να διεργαστούν τα συναισθήματά τους για να διαμορφώσουν τελικά μια υγιή στάση απέναντι στη νέα πραγματικότητα. Σημαντικά μέσα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν είναι τα παραμύθια, το παιχνίδι ρόλων, το κουκλοθέατρο. Σε μεγαλύτερες ηλικίες το παιδί συχνά προβάλλει την επιθετικότητά του στους ενηλίκους του σχολείου ή επιλέγει ένα πρόσωπο το οποίο διεκδικεί για να στηριχθεί. Ο εκπαιδευτικός χρειάζεται σ’ αυτή την περίπτωση να είναι προσεκτικός, να δείχνει κατανόηση και να επισημαίνει τη δυσκολία που βιώνει ο έφηβος ως κάτι φυσιολογικό για να μην αισθάνεται ντροπή ή το φόβο γελοιοποίησης που είναι συχνός στην εφηβεία. Η στήριξη από συνομηλίκους είναι επίσης ένας παράγοντας που μπορεί να αμβλύνει την αρνητική επίδραση της συζυγικής σύγκρουσης στα παιδιά. Η φιλία στη σχολική και εφηβική ηλικία βοηθά τα παιδιά να ανταπεξέλθουν σε μια τόσο δύσκολη εμπειρία. Ο εκπαιδευτικός μπορεί διακριτικά να συμβάλει στην ενίσχυση των σχέσεων και στην αποφυγή της περιθωριοποίησης.

   Η παρέμβαση ενός ειδικού για τη στήριξη του παιδιού και των γονέων σε μια κρίσιμη περίοδο όπως αυτή του διαζυγίου είναι χρήσιμη. Τις περισσότερες φορές οι γονείς χρειάζονται έναν τρίτο για να μπορέσουν να διεργαστούν τα συναισθήματά τους να εκφράσουν τις διαφορές τους για να μπορέσουν να χειριστούν τις δικές τους ανάγκες αλλά και τις ανάγκες των παιδιών τους και να δημιουργήσουν μια νέα ισορροπία.

  Στο ίδιο πλαίσιο, ο ρόλος του σχολείου μπορεί να είναι σημαντικός στη διαμόρφωση στάσεων των παιδιών που ζουν σε ακέραιες οικογένειες, τα οποία συνήθως είναι επηρεασμένα από τα αρνητικά κοινωνικά στερεότυπα σχετικά με το διαζύγιο και τις μονογονεϊκές οικογένειες. Στη σημερινή κοινωνία όλα τα παιδιά θα πρέπει να είναι εξοικειωμένα με τις διαφορετικές δομές της οικογένειας έτσι ώστε να μην περιθωριοποιούνται αυτά που δε ζουν σε μια ιδανική οικογένεια.

Ασπράγκαθου Αικατερίνη
Νηπιαγωγός

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟ» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2010
ΕΚΔΟΣΗ «ΚΑΛΟΣ ΣΑΜΑΡΕΙΤΗΣ»
ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑ

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ