Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

1. Η αιτία της Κρίσεως.

Η Διεθνής Οικονομική κρίση οφείλεται·

α) Στην κατάρρευση της αγοράς στεγαστικών δανείων υψηλού επιχειρηματικού κινδύνου και την κατάρρευση ομολόγων καλυμμένων με τα ως άνω δάνεια τα οποία αργότερα ονομάσθηκαν τοξικά, σε δυο βασικά χώρες· τις Η.Π.Α. και την Μ. Βρετανία και

β) Στην κακή πορεία της οικονομίας των Η.Π.Α. λόγω του συνεχώς αυξανομένου Δημοσίου χρέους που οφείλετο·

Στην παθητικότητα του Εμπορικού Ισοζυγίου τους, δηλαδή στο γεγονός ότι για πολλά χρόνια οι εισαγωγές των Η.Π.Α. ήσαν μεγαλύτερες των εξαγωγών και στην παθητικότητα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, δηλαδή του συνεχώς αυξανομένου χρέους των Η.Π.Α. προς άλλες χώρες οφειλομένου εκτός της παθητικότητας του εμπορικού ισοζυγίου και
Στη μεγάλη μείωση της αποταμιεύσεως των Αμερικανών η οποία έκανε ανα-γκαίο τον δανεισμό κεφαλαίων από άλλες χώρες για την ανάπτυξη της οικονομίας τους.
Στις πολύ μεγαλύτερες από κάθε άλλη χώρα δαπάνες εξοπλισμών, ώστε οι Η.Π.Α. να είναι υπερδύναμη στρατιωτική για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων της χώρας διεθνώς. Ας σημειωθεί ότι οι δαπάνες εξοπλισμού δεν είναι παραγωγικές (δεν συμβάλλουν θετικά, αλλά αρνητικά στο εισόδημα και την ανάπτυξη της χώρας) και χάνονται γρήγορα λόγω της συνεχώς αναπτυσσόμενης πολεμικής τεχνολογίας.
Στη χορήγηση οικονομικών ενισχύσεων προς χώρες που εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα των Η.Π.Α. και
Στους πολυδάπανους πολέμους στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν.

Για πολλά χρόνια καμιά κυβέρνηση δεν έλαβε μέτρα για ν’ απαλλαγούν οι Η.Π.Α. από το χρέος. Ο σημερινός πρόεδρος για να σώσει τις Η.Π.Α. από την κρίση κατήρτισε με τους συμβούλους του ένα μεγάλο πρόγραμμα με το οποίο το χρέος θα αυξηθεί σημαντικά. Όμως το χρέος στο πρόγραμμα προβλέπεται να εξοφληθεί σε σχετικά σύντομο χρόνο.

2. Η Εμφάνιση της Κρίσεως.

Η κατάρρευση της αγοράς των επικίνδυνων στεγαστικών δανείων, όπως και των ομολόγων των καλυμμένων με αυτά άρχισε με την αύξηση των επιτοκίων της Κεντρικής Τραπέζης των Η.Π.Α. ( από 1% τον Ιούνιο του 2004 σε 5,25% το Αύγουστο του 2006). Η αύξηση του επιτοκίου έκανε αδύνατη την πληρωμή των δόσεων των εν λόγω δανείων, η οποία οδήγησε σε κατάσχεση κατοικιών. Τα σχετικά υψηλά επιτόκια και οι κατασχέσεις προκάλεσαν την διακοπή των αγορών κατοικιών και την σοβαρή μείωση των τιμών των σε επίπεδα που δεν ήταν δυνατή πλέον η εξυπηρέτηση των δανείων ακόμη και με κατασχέσεις.

Έτσι ήλθε η χρεοκοπία των τραπεζών που χορήγησαν επικίνδυνα στεγαστικά δάνεια ή που διέθεταν ομόλογα καλυμμένα με τα εν λόγω δάνεια. Η χρεοκοπία των τραπεζών οδήγησε στη μεγάλη μείωση εμπιστοσύνης στο χρηματοοικονομικό σύστημα της χώρας και στην οικονομική κρίση των Η.Π.Α. όπως και της Μ. Βρετανίας.

3. Η Εξέλιξη της Κρίσεως.

Η κατάρρευση της αγοράς ακινήτων συνεπάγεται τον περιορισμό της δραστηριότητας ή και την διακοπή λειτουργίας πολλών κλάδων της οικονομίας που παράγουν ή εμπορεύονται οικοδομικά υλικά ή εξοπλισμούς κατοικιών. Ο περιορισμός της δραστηριότητας ή η διακοπή λειτουργίας πολλών κλάδων της οικονομίας προκαλεί ανεργία και μείωση εισοδήματος. Η μείωση εισοδήματος προκαλεί τη μείωση της ζητήσεως πολλών προϊόντων και υπηρεσιών της αμέσου καταναλώσεως που οδηγεί σ’ ένα δεύτερο κύμα ανεργίας και μειώσεως του εισοδήματος. Αυτή η διαδικασία συνεχίζεται επηρεάζοντας σταδιακά δυσμενώς σχεδόν όλους τους κλάδους οικονομίας έως ότου η οικονομική ύφεση φθάσει στο τέλος της. Η κρίση μεταδίδεται διαδοχικά και σ’ όλες τις χώρες του κόσμου. Αρχικά η ανεργία και η μείωση του εισοδήματος μεταδίδεται στις χώρες από τις οποίες η εν κρίσει χώρα εισάγει πολλά προϊόντα ή και υπηρεσίες. Στη συνέχεια επηρεάζονται όλες οι χώρες του κόσμου διότι όλες αποτελούν μια αγορά και κάθε μια εξαρτάται και επηρεάζεται από τις άλλες στις οποίες εξάγει προϊόντα ή και υπηρεσίες. Εάν η κρίση αφορά μια μικρή σχετικά χώρα δεν δημιουργείται πρόβλημα διότι οι θιγόμενες χώρες βρίσκουν άλλες αγορές. Εάν η κρίση αφορά μεγάλο πληθυσμό και υψηλό εισόδημα, τότε προκαλείται διαδοχικά διεθνής κρίση όπως είναι η σημερινή.

Η κρίση δεν πλήττει όλες τις χώρες με την ίδια ένταση, λόγω διαφόρου δομής της οικονομίας τους. Επί παραδείγματι οι κάτοικοι μιας χώρας της Αφρικής που ζουν σε καλύβες, τις οποίες κτίζουν οι ίδιοι και τρέφονται από τα προϊόντα της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της αλιείας τους και η χειροτεχνία καλύπτει το 20% του συνόλου των αναγκών τους, μια διεθνής οικονομική κρίση δεν θα επηρεάσει σοβαρά την ζωή τους.

4. Η Διεθνής Κρίση στην Ελλάδα.

Η διεθνής κρίση στη χώρα μας ήλθε με καθυστέρηση το δεύτερο εξάμηνο του 2008 ενώ στις Η.Π.Α. και Μ. Βρετανία η κρίση άρχισε το β΄ εξάμηνο του 2006. Η κρίση ήλθε στην Ελλάδα μέσω Γερμανίας. Η Γερμανία είναι η μεγαλύτερη αγορά των ελληνικών προϊόντων των Βαλκανίων, πολλών χωρών της Ενωμένης Ευρώπης και της Ελληνικής Ναυτιλίας.

Η διεθνής κρίση δεν ήλθε στη χώρα μας με την ένταση που είχε σε άλλες χώρες της Ευρώπης διότι·

α) Οι ελληνικές τράπεζες δεν είχαν καμιά σχέση με επικίνδυνα στεγαστικά δάνεια και τα τοξικά ομόλογα.

β) οι ελληνικές εξαγωγές μεταξύ άλλων προϊόντων περιλαμβάνουν και σοβαρό μέρος τροφίμων των οποίων η ζήτηση είναι ανελαστική, δηλαδή η ζήτηση μειώνεται λίγο με την κάμψη του εισοδήματος.

γ) Συνεχίσθηκε η οικοδομή των περισσοτέρων υπό έγερση κτηρίων και μετά την άφιξη της κρίσεως και η αξία οικοπέδων κατοικιών δεν μειώνεται στη Ελλάδα σοβαρά όπως σε άλλες χώρες.

δ) Οι εξαγωγές της χώρας μας είναι περιορισμένες προς τις χώρες που η κρίση ήταν μεγάλη ( Η.Π.Α., Μ. Βρετανία, Ιρλανδία, Ισλανδία κ.λπ.).

ε) Μετά την μείωση του επιτοκίου υπό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας σε 1,5% οι Ελληνικές τράπεζες πορίσθηκαν σοβαρά κεφάλαια και προσφέρουν στεγαστικά δάνεια με επιτόκιο 3,5-4%.

Βέβαια προκλήθηκε και στην Ελλάδα ανεργία όχι ακόμη σε μεγάλη κλίμακα, ό-μως μειώθηκε σοβαρά η έκδοση νέων αδειών οικοδομής και ο ρυθμός της οικοδομικής δραστηριότητας επηρεάζει σοβαρά την οικονομία. Η ερχομένη ανάκαμψη της οικονομίας των Η.Π.Α. ενδεχομένως θα επηρεάσει γρήγορα την εμπιστοσύνη του κόσμου και των τραπεζών και θα συμβάλει στην ανάπτυξη της οικοδομικής δραστηριότητας.

5. Η ανάκαμψη από την Διεθνή Οικονομική Κρίση.

Όταν εκδηλωθεί μια κρίση ακολουθεί η οικονομική ύφεση με αλληλοδιαδόχους κύκλους αυξήσεως της ανεργίας και μειώσεως του εισοδήματος και των τιμών όλων των αγαθών μέχρις ότου η ύφεση φθάσει στο τέρμα της. Αμέσως μετά αρχίζει η ανάκαμψη, έστω και εάν οι κυβερνήσεις του κόσμου δεν λάβουν κανένα μέτρο για να την προκαλέσουν. Η ανάκαμψη ωφείλετο στο γεγονός ότι πολλοί (πρόσωπα ή εταιρείες) προσπαθούν να ωφεληθούν από τις χαμηλές τιμές των αξιών που τους ενδιαφέρουν (οικοπέδων, κτηρίων, μετοχών, ομολόγων, μέσων παραγωγής, εργοστασίων ή εταιρειών που χρεοκόπησαν κ.λπ.).

Έτσι προκαλείται μια ζήτηση των εν λόγω αξιών και αρχίζει η αύξηση της τιμής των. Στην αρχή η ζήτηση είναι χαμηλή, σταδιακά όμως ανέρχεται ιδία εάν υπάρχουν τράπεζες υγιείς που είναι έτοιμες να προσφέρουν δάνεια που καλύπτουν σεβαστό μέρος των αξιών που φερέγγυοι πελάτες τους θέλουν ν’ αγοράσουν. Όταν οι μηνιαίες πωλήσεις αξιών (π.χ. κατοικιών, μετοχών κ.λπ.) αναγόμενες σε ετήσιες φθάνουν στο επίπεδο των πωλήσεων προ της κρίσεως, τότε οι οικονομίες των χωρών εισέρχονται στην ανάκαμψη. Ευνόητο βέβαια είναι ότι με την ανάπτυξη των αγορών και την άνοδο των πραγματοποιουμένων πωλήσεων αυξάνουν και οι τιμές των αξιών.

6. Τα μέτρα που ελήφθησαν για την μείωση των δυσμενών συνεπειών της Κρίσεως και την κατά το δυνατόν μεταβολή της Κρίσεως σε ανάπτυξη.

Τα ληφθέντα μέτρα από όλες σχεδόν τις χώρες τις αναπτυσσόμενες και τις αναπτυγμένες δεν έχουν ανάλογο ιστορικό προηγούμενο ως προς την πληρότητα και το μέγεθός τους. Τα ληφθέντα μέτρα σε γενικές γραμμές είναι τα ακόλουθα·

α) Η ενίσχυση του εισοδήματος των οικονομικά αδυνάτων.

β) Η αναστολή κατασχέσεων κατοικιών ή και η παροχή διευκολύνσεων για τη εξυπηρέτηση των δανείων.

γ) Η ενίσχυση υπό όρους ή η κρατικοποίηση (μερική ή ολική) τραπεζών λόγω μεγάλης συμβολής των στην οικονομική ανάπτυξη και την παροχή δανείων κατά το στάδιο της κρίσεως.

δ) Η κατά το δυνατόν μείωση της φορολογίας για την ενίσχυση του εισοδήματος των πολιτών και της αγοράς.

ε) Η μείωση του επιτοκίου των κεντρικών τραπεζών δια της οποίας αφ’ ενός μειώνεται το κυμαινόμενο επιτόκιο χορηγηθέντων στεγαστικών δανείων και έτσι διευκολύνεται η εξυπηρέτησή των και αφ’ ετέρου οι τράπεζες έχουν την δυνατότητα να πορισθούν κεφάλαια με μικρό κόστος για την βελτίωση της ρευστότητάς των και τη χορήγηση δανείων στην αγορά.

στ) Η εκτέλεση αναπτυξιακών έργων υποδομής ιδία για την παραγωγή ενερ-γείας με ανανεώσιμες πηγές.

7. Οι χώρες που μπορούν να ανατρέψουν την οικονομική κρίση και να οδηγήσουν στην οικονομική ανάπτυξη.

Οι χώρες που έχουν την δυνατότητα να ανατρέψουν την διεθνή οικονομική κρίση και να οδηγήσουν στην οικονομική ανάπτυξη είναι αυτές που έχουν μεγάλο πληθυσμό και κατά το δυνατόν μέτριο ή υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα.

Αυτές οι χώρες είναι· Η ενωμένη Ευρώπη ( η οποία είναι η μεγαλύτερη αγορά και ο μεγαλύτερος προμηθευτής του κόσμου), Η.Π.Α., Ιαπωνία, Κίνα, Ινδία, Ρωσία, Βραζιλία, Καναδάς, Αυστραλία.

8. Η ανάκαμψη της Διεθνούς Οικονομίας.

Από τις αρχές του Απριλίου του τρέχοντος έτους άρχισαν να δημοσιεύονται στοιχεία, τα οποία προμηνύουν την έναρξη της ανακάμψεως. Στις Η.Π.Α. οι τιμές των αυτοκινήτων, των κατοικιών, των πρώτων υλών άρχισαν ν’ ανεβαίνουν λόγω της ζητήσεώς των.

Στο τέλος Απριλίου δημοσιεύθηκαν άλλα στοιχεία ενθαρρυντικά για την ανάκαμψη μεγάλων χωρών όπως των Η.Π.Α., της Κίνας, της Ιαπωνίας και της Γερμανίας (της πρώτης εξαγωγικής χώρας στον κόσμο) όμως τα αποθέματα των ετοίμων προϊόντων των βιομηχανιών εξαντλούνται και αρχίζει η βιομηχανική παραγωγή. Η εμπιστοσύνη των επενδυτών στις εξελίξεις αυξάνει. Οι τιμές των μετοχών και ομολόγων ανεβαίνουν. Όλες οι εξελίξεις ενισχύουν την πεποίθηση ότι η διεθνής οικονομία αρχίζει αναπτυσσόμενη μέσα στο τρέχον έτος. Σταδιακά θ’ αρχίσει να μειώνεται η ανεργία. Αν όλα πάνε καλά, ως προβλέπεται, είναι πολύ πιθανό, μέχρι το τέλος του 2010, οι μηνιαίες βιομηχανικές πωλήσεις βασικών προϊόντων σε ετήσια βάση να αγγίξουν εκείνες των προ της κρίσεως. Οπότε θα μπορούμε να πούμε ότι η διεθνής οικονομία ομαλοποιείται και ευρισκόμεθα προ της αναπτύξεως.

9. Ηθική και Οικονομία.

Το θέμα «Ηθική και Οικονομία» είναι μεγάλο θέμα και δεν είναι δυνατόν ν’ αναπτυχθεί μέσα στα όρια του τελευταίου κεφαλαίου ενός συντόμου άρθρου α-ναφερομένου στη Διεθνή Οικονομική Κρίση. Όμως πρέπει να λεχθεί ότι η τρέχουσα Οικονομική Κρίση είναι καρπός της πλεονεξίας για κέρδη των τραπεζών των Η.Π.Α. και της Μ. Βρετανίας όπως και των αμοιβών των υψηλόβαθμων στελεχών των τών συνδεδεμένων με τα πραγματοποιούμενα κέρδη.

Τα υψηλόβαθμα στελέχη των τραπεζών έχουν μεγάλη ευθύνη έναντι των καταθετών πελατών των, των μετόχων αλλά και έναντι των ανέργων σε διεθνή κλίμακα, διότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα είναι οίκοι μεγάλης πίστεως, εμπιστοσύνης και ασφάλειας και δεν επιτρέπεται να μετατρέπονται σε παίκτες τυχερών παιγνίων με μεγάλους κινδύνους ζημιών.

Ευτυχώς οι κυβερνήσεις των χωρών του κόσμου έλαβαν μέτρα ταχύτατα για την οικονομική εξυγίανση των εν κινδύνω τραπεζών έναντι των μετόχων των, διότι ενδιαφέρονται έντονα για την συντόμευση της διάρκειας της κρίσεως λόγω της μεγάλης συμβολής των τραπεζών στην οικονομική ανάπτυξη. Άλλως η διεθνής κρίση ήτο δυνατόν να σέρνεται και αρκετά χρόνια όπως συνέβη στην κρίση της Ιαπωνίας τη δεκαετία του ενενήντα λόγω αλογίστου παροχής μακροπροθέσμων δανείων στην βιομηχανία.

Η ηθική ευθύνη των υψηλόβαθμων στελεχών των τραπεζών είναι μεγάλη, διότι εβασίζετο ανεξέλεγκτα και αλόγιστα η παροχή μακροπροθέσμων δανείων στην εμπράγματη ασφάλεια αυτών των ενυπόθηκων δανείων;

Τα υψηλόβαθμα στελέχη των τραπεζών όφειλαν να γνωρίζουν τους κινδύνους που αναλαμβάνουν τα ιδρύματα που υπηρετούσαν και, αν δεν το γνώριζαν, όφειλαν να το μάθουν τη δεκαετία του ενενήντα από την εμπειρία των Ιαπωνικών τραπεζών.

Βέβαια θα ληφθούν μέτρα για να μην επαναληφθούν τέτοια γεγονότα και θα καθορίζουν τους όρους λειτουργίας και ελέγχου των τραπεζών και πιθανώς και επιβολής κυρώσεων. Καλά είναι τα κατασταλτικά μέτρα, όμως αυτά δεν θεραπεύουν τη ρίζα της διαφθοράς, απλώς προλαβαίνουν η τιμωρούν τις εκδηλώσεις της. Η διαφθορά δυστυχώς προσπαθεί και βρίσκει νέους τρόπους εκδηλώσεως που δεν περιλαμβάνεται στους κανονισμούς. Η ρίζα της διαφθοράς θεραπεύεται μόνο αν ο άνθρωπος αφήσει να ρυθμίσει την ζωή του με τον αιώνιο νόμο του Θεού.

Χριστόφορος Διακόπουλος
Ομ. Καθηγητής Οικονομικού Παν. Αθηνών
(Περιοδ. «ΑΚΤΙΝΕΣ», αρ. 702)

ΑΘΩΝΙΤΗΣ Γ΄ ΤΡΙΜΗΝΟ 2009

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ