Ὁ ἄνθρωπος μὲ τὶς ἀνακαλύψεις τοῦ ἔχει πετύχει πολλά. Ἔτσι νομίζει, ὅτι εἶναι κύριος τῆς φύσεως, ἐξερευνητὴς καὶ κάτοχος ξηρᾶς, θάλασσας καὶ ἀέρος καὶ τελευταῖα διανοεῖται ὅτι πλησιάζει νὰ κατακτήσει καὶ τὸ σύμπαν ὁλόκληρο. Μὲ τὴν ἐπιστήμη μπορεῖ καὶ δίδει ἀπαντήσεις σὲ πολλὰ ἐρωτηματικὰ ποὺ παλαιότερα ἦταν γι’ αὐτὸν ἀνεξιχνίαστα μυστήρια καὶ τὸν βασάνιζαν. Ἐκτὸς τούτου, τώρα πλέον, ἔχει ἀπαλλαχθεῖ ἀπὸ προλήψεις, δεισιδαιμονίες, ἀνθρωποδημιούργητες θρησκεῖες καὶ ἄλλα ποὺ πίστευε ὅταν ἦταν ὑπανάπτυκτος καὶ πρωτόγονος. Ὅλα αὐτὰ τὰ ἐπιτεύγματα τοῦ ἀνθρώπου τὸν ἐνέπλησαν ἱκανοποίηση, αὐτοπεποίθηση, ἔπαρση καὶ τὸν μέθυσαν κυριολεκτικῶς μὲ αἰσιοδοξία, ὅτι ἡ ζωή του ἀπὸ ἐδῶ καὶ πέρα θὰ εἶναι ἕνας συνεχῶς βελτιούμενος παράδεισος, χάρις στὶς συνεχῶς αὐξανόμενες ἐφευρέσεις τοῦ οἳ ὁποῖες ὑπερέβησαν κάθε προσδοκία.

  Ἐδῶ ὅμως χρειάζεται προσοχή. Γιατί πίσω ἀπὸ τὶς ἐφευρέσεις καὶ τὶς ποικίλες ἀνακαλύψεις ἢ ἐπινοήσεις τοῦ ἀνθρώπου, κρύβεται μία δύναμη ποὺ ὑπαγορεύει νέους τρόπους ζωῆς ἀλλὰ καὶ νέους τρόπους καταστροφῆς. Πόσο μπορεῖ π.χ. νὰ βοηθήσει τὸν ἄνθρωπο ἡ πυρηνικὴ ἰατρικὴ ἀλλὰ καὶ πόσο μπορεῖ νὰ τὸν ἐξοντώσει ἡ πυρηνικὴ βόμβα. Οἱ ἐφευρέσεις λοιπὸν εἶναι ὄντως σπουδαίακαὶ κοσμοϊστορικὰ γεγονότα, ποὺ ὁδηγοῦν ὅμως εἴτε στὴν πρόοδο εἴτε στὴν καταστροφή.

  Δὲν χρειάζεται λοιπὸν νὰ τὰ ἀντιμετωπίζουμε μὲ μεσσιανικὸ τόνο καὶ ὑπέρμετρη αἰσιοδοξία ἀλλὰ οὔτε μὲ ἀπογοήτευση καὶ ἀπελπισία. Δὲν χρειάζεται οἱ αἰσιόδοξοι ὑπὲρ τὸ δέον μελλοντολόγοι νὰ βλέπουν νέους παραδείσους ποὺ θὰ προκύψουν μὲ τὴν πρόοδο τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς γνώσεως ἀλλὰ οὔτε καὶ οἱ ἀπαισιόδοξοι καὶ ἐπιφυλακτικοὶ στοχαστὲς νὰ βλέπουν τὴν σωτηρία τοῦ κόσμου σὲ μία ὀπισθοδρόμηση καὶ σὲ μία ἐπιστροφὴ στοὺς παλιοὺς καλοὺς καιρούς. Μιὰ ἀναδρομὴ στὴν ἱστορία θὰ καταστήσει πιὸ κατανοητὰ τὰ ὅσα ἤδη ἀναφέραμε.

  Τὸ1850 ὃErnest Renan(1823-1892) ὀνομαστὸς φιλόσοφος, θεολόγος καὶ συγγραφεύς, πρώην κληρικός(ἀποσχηματίσθηκε τὸ1845 καὶ ἔκτοτε ἔπαυσε πλέον νὰ πιστεύει), ἔγραψε ἕνα βιβλίο μὲ τίτλο «Τὸ μέλλον τῆς ἐπιστήμης». Τὸ περιεχόμενο τοῦ βιβλίου ἦταν ὅτι ἡ ἐπιστήμη θὰ δώσει τὰ πάντα στὸν ἄνθρωπο. Εἰρήνη, χαρά, εὐτυχία, θὰ καταργήσει τὸν πόλεμο, θὰ καταργήσει τὴν πεῖνα, τὴν φτώχια, τὴν ἀρρώστια καὶ γενικὰ θὰ λύσει ὅλα τὰ ἀνθρώπινα προβλήματα. Καὶ ὁ δικός μας ποιητής, ὁ Κωστὴς Παλαμᾶς, ἐπηρεασμένος ἀπ’ αὐτὸν τὸν ἐπιστημονισμό, γεμάτος περηφάνια γιὰ τὰ ἐπιτεύγματα τοῦ ἀνθρώπου, πίστευε μαζὺ μὲ τὸν Ρενᾶν ὅτι ὁ20ος αἰὼν θὰ ἦταν ὁ εὐτυχέστερός της ἀνθρωπότητος καὶ ἔγραψε τὸ περίφημο' «Γιὰ τοὺς ναοὺς τῆς ἐπιστήμης κάντε τόπο». Νέες ἐκκλησίες, νέους ναοὺς ἀνοῖξτε καὶ λατρέψτε τὸν νέο Θεὸ τὴν ἐπιστήμη. Καὶ συνεχίζει γεμάτος πάθος καὶ μυστικοπάθεια' «Μέλλεται κόσμος τρισμεγάλος χαροποιός| μὰ ποὺ τὸ ὕψιστο τὸ κάλλος| θὰ τοῦ λείπεται ὁΘεός».

  Ἃς δοῦμε ᾖρθαν ἔτσι τὰ πράγματα; Τὴν ἀπάντηση τὴν δίδει, πολὺ ὄμορφα νομίζω, ὁ Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ὁ γνωστὸς πολιτικὸς ἀλλὰ καὶ συγχρόνως γνωστὸς λόγιος καὶ φιλόσοφος ἄνδρας. Γράφει στὸ βιβλίο τοῦ ‘‘Ὁ20ος αἰῶν’’' «Οὐδέποτε οἱ ἄνθρωποι χλώμιασαν ἀπὸ φόβο ὅσο οἱ ἄνθρωποι τοῦ20ου αἰῶνος». Ἃς θυμηθοῦμε' Ναγκασάκι, Χιροσίμα, Τσερνομπίλ, Δίδυμοι πύργοι Νέας Ὑόρκης καὶ ἄλλα πολλά.

  Ἡ ἔπαρση τοῦ ἐπιστημονισμοῦ ἐκτὸς τῶν ἀνωτέρω εἶχε καὶ μία ἄλλη ἀρνητικὴ ἐπίπτωση' ὁδήγησε τὸν ἄνθρωπο σὲ μία ἀνθρωποκεντρικότητα. Ὁ Δυτικὸς ἄνθρωπος ἔπαυσε νὰ ὑπολογίζει τὸν Θεό, ξέχασε ὅτι εἶναι ὁ δημιουργός του, μέθυσε μὲ τὰ ἐπιτεύγματά του καὶ νόμισε ὅτι αὐτὸς εἶναι ὁ Θεός. Τὸ ἀποτέλεσμα τὸ περιγράφει καὶ πάλι ὁ Κανελλόπουλος στὸ ἔργο τοῦ ‘‘Ὁ χριστιανισμὸς καὶ ἡ ἐποχὴ μας’’. Γράφει ἐκεῖ' «Παλαιότερα ὁ ἄνθρωπος φοβόταν τὸν θεό. Τώρα καυχιέται ὅτι δὲν τὸν φοβᾶται' δὲν τὸν ἔχει ἀνάγκη. Τώρα ὅμως ἄρχισε νὰ φοβᾶται τὸν ἄνθρωπο». Homo homini lupus est. Δηλαδή, ὁ ἄνθρωπος γιὰ τὸν ἄνθρωπο εἶναι λύκος' λέγανε οἱ ἀρχαῖοιΛατῖνοι. Καὶ ὁ ἄθεος Γάλλος ὑπαρξιστὴς φιλόσοφοςJean Paul Sartre θὰ προσθέσει' «οἱ ἄλλοι εἶναι ἡ κόλασή μου». Γιατί συμβαίνει αὐτὸ ἐνῷ ἡ ἐπιστήμη ἀναπτύχθηκε τόσο καὶ οἱ ἀνακαλύψεις πολλαπλασιάσθηκαν; Γιατί «Δίχως θεὸ ὅλα ἐπιτρέπονται» ὅπως ἐπισημαίνει ὁΝτοστογέφσκυ στὸ ἔργο τοῦ ‘‘Ἀδελφοὶ Καραμαζώφ’’.

  Συνεπῶς ἔχουμε ἀνάγκη ἀπὸ σύνεση καὶ ταπείνωση ὅταν ἀξιολογοῦμε τὰ ἐπιτεύγματά μας. Νὰ ἔχουμε ἐπίγνωση τῶν δυνατοτήτων μας ἀλλὰ καὶ τῶν ἀδυναμιῶν μας. Ποτὲ νὰ μὴ φθάνουμε σ’ αὐτὸ ποὺ οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες ὀνομάζανε «ὕβρις». Ἡ ὁρμή μας πρὸς τὴ γνώση καὶ τὸ νέο νὰ ἔχει πάντα μία ποδηγέτηση. Ὁ ἄνθρωπος νὰ ἐλέγχει τὶς ἀνακαλύψεις του καὶ ὄχι αὐτὲς τὸν ἄνθρωπο. Χρειάζεται ὕπαρξη μηχανισμῶν δεοντολογικῶν φραγμῶν ἀλλὰ καὶ προσπάθεια συνεχοῦς πνευματικῆς ἀναβαθμίσεως τοῦ ἀνθρώπου.

  Τὸ πρόβλημα ὅμως εἶναι ὅτι ἡ κοινωνία μας δὲν διακρίνεται γιὰ τὴν πνευματικὴ ποιότητά της. Τὴν προσήλωσή της σὲ ἀρχὲς καὶ ἀξίες. Εἶναι μία κοινωνία ποὺ γεννᾷ περισσότερα προβλήματα ἀπὸ ὅσα λύνει. Ποῦ χαρακτηρίζεται ἀπὸ παθολογικὸ ἐγωϊσμὸ καὶ ἀλαζονεία. Ποῦ στερεῖται κάθε ἴχνος αἰώνιας προοπτικῆς καὶ ὑποφέρει ἀπὸ μεταφυσικὸ κενό.

  Γι’ αὐτὸ καὶ διερωτᾶται κανεὶς πῶς αὐτὴ ἡ κοινωνία μπορεῖ νὰ διαχειρισθεῖ τὶς τεράστιες δυνάμεις ποῦ τῆς ἐμπιστεύεται ἡ ἐπιστήμη;