Aναδρομή στις μέρες του πόνου και του ηρωϊσμού
To κείμενο που ακολουθεί είναι μια επιστολή του τότε Αρχιμανδρίτη Ιερώνυμου Κοτσώνη (μετέπειτα Αρχιεπισκόπου Αθηνῶν), που την έστειλε στις 17 Απριλίου του 1950 στην εφημερίδα « Εθνικός Κηρρυξ». Καταθέτει την δική του προσωπική μαρτυρία για την άρνηση του Αρχιεπισκόπου Αθηνῶν Χρυσάνθου να ορκίσει την κατοχική Κυβέρνηση Τσολάκογλου, που τη διόρισαν, αμέσως μετά την πτώση του μετώπου, οι Γερμανοί κατακτητές.
Εντύπωση προκαλεί η σταθερότητα, ηρεμία και αποφασιστικότητα του Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου, κατά την κρίσιμη στιγμη. Αυτό που τον συνέχει, είναι το χρέος εμμονής στην παράδοση της Εκκλησίας και στο συμφέρον του Εθνους. Ως εκκλησιαστικός ηγέτης, θεωρεί εμπαιγμό και προδοσία, να ορκίζει, για πίστη στην πατρίδα, κυβέρνηση που εκπροσωπεί τον κατακτητή.
Το υπεροχικό και συγκλονιστικό, στη συμπεριφορά του μεγάλου αυτού Αρχιεπισκόπου, ήταν ότι αρνήθηκε την ορκωμοσία γνωρίζοντας τις συνέπειες αυτής της δυναμικής στάσεώς του. Ηταν έτοιμος ακόμα και να αποθάνει. Τελικά η γενναία του πράξη του στοίχισε την απώλεια του Αρχιεπισκοπικοῦ θρόνου.
Σημερα έχουμε μεγάλη ανάγκη από τέτοιες εκκλησιαστικές προσωπικότητες. Από ηγέτες που, με αυτοθυσία, θα βάζουν, μπροστά από τα προσωπικά τους συμφέροντα και τις θέσεις εξουσίας, την πιστότητα στις θεμελιακές αρχές της ηγετικής αξιοπρέπειας και στο χρέος εναρμόνισης των κινήσεών τους με τις επιταγές της Ορθοδόξου συνειδήσεώς τους.
Εν Αθήναις τη 17η Απριλίου 1950
Αξιότιμον Διεύθυνσιν
« Εθνικού Κηρυκος»
Ενταύθα
Αξιότιμε Κυριε Διευθυντά,
Μη παρακολουθήσας εξ αρχής την εξιστόρησιν των κατά την Κατοχήν του κ. Λούβαρι, είδον εκ της χθεσινής προς υμάς επιστολής του καθηγητού κ. Π. Μπρατσιώτη, ότι ο κ. Λούβαρις, αναφερόμενος εις τούς λόγους δια τούς οποίους ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Αθηνῶν Χρύσανθος ηρνήθη να ορκίση την Κυβέρνησιν Τσολάκογλου, έγραψεν ότι το έπραξε, διότι εθεώρει «ανάξιον εαυτού να επισημοποιήση Κυβέρνησιν αντλούσαν το κύρος της από την θέλησιν του κατακτητού».
Επειδή τούτο δύναται να εκληφθή ως υπονοούν ότι ο αείμνηστος, εις την περίπτωσιν αυτήν υπεράνω του εθνικού συμφέροντος έθετε το προσωπικόν του κύρος, παρακαλώ να μου επιτρέψητε να σας πληροφορήσω τα κάτωθι.
Εχων τότε ως Γραμματεύς της Ι. Συνόδου ευκαιρίαν καθημερινής μετά του αοιδήμου ανδρός επαφής, και παρακολουθήσας εκ του σύνεγγυς το ζήτημα, είμαι εις θέσιν να γνωρίζω πως ακριβώς εξειλίχθη.
Πράττω τούτο μετά πολλής δυσκολίας, διότι ο μεταστάς απεστρέφετο πάσαν δημοσιότητα περί την δράσιν του και το έργον του, εφ ὅσον όμως ήρχισαν να κυκλοφορούν γραπτώς εντυπώσεις μη αποδίδουσαι καλώς ο,τι πραγματικώς έγινε, φρονώ ότι είναι χρέος και προς την ιστορικήν αλήθειαν, αλλά και προς αυτό το Εθνος, ίνα η υψηλά ηθικώς ισταμένη προσωπικότης του εκλιπόντος, η οποία και δια τούς επιγενεστέρους θα αποτελή πηγήν εμπνεύσεως και φρονηματισμού, μη σκιασθή από τοιαύτας πληροφορίας.
Το απόγευμα της προτεραίας της ορκωμοσίας της Κυβερνήσεως Τσολάκογλου, μου είχεν είπει ότι θα τον επεσκέπτετο ο οικογενειακώς μετ αὐτοῦ συνδεόμενος και μέλλων να μετάσχη της ορκισθησομένης Κυβερνήσεως, κ. Πλ. Χατζημιχάλης, δια να τον παρακαλέση να μη επιμείνη εις την άρνησίν του, όπως ορκίση την Κυβέρνησιν Τσολάκογλου.
Οταν τον ηρώτησα, εάν θα συνέχιζεν επιμένων να μη ορκίση την Κυβέρνησιν, μου είπεν απλώς ότι και πάλιν θα ηρνείτο.
Την επομένην το πρωϊ, όταν ενωρίς εισήλθον δια την συνήθη συνεργασίαν εις το γραφείον του, τον είδον να φέρει τα σημεία κοπώσεως περισσότερα η κατά τας προηγουμένας αγωνιώδεις εκείνας ημέρας. Μαντεύων την αιτίαν, τον ηρώτησα εάν δεν υπήρχε περιθώριον επανεξετάσεως του ζητήματος της ορκωμοσίας της Κυβερνήσεως.
Τοτε εκείνος, με τον συνήθη ήρεμον τόνον του, αλλά και έχων πλήρη την συναίσθησιν ότι, κατά τας τραγικάς εκείνας στιγμάς ολοκλήρου του Εθνους τα βλέμματα ήταν εστραμμένα προς αυτόν, μου είπε·
«Δεν ηθέλησα να κάμω κάτι το οποίο να είναι αντίθετο προς την παράδοσιν της Εκκλησίας και προς τα συμφέροντα του Εθνους.
Χθες βράδυ με επεσκέφθη ο κ. Χατζημιχάλης και επί δύο και ημίσειαν ώρας συνεζήτησα το θέμα μαζί του. Του ηρνήθην.
Απόψε δε, εις ολονύκτιον προσευχήν, επανεξήτασα το ζήτημα, εάν θα πρέπει να ορκίσω την Κυβέρνησιν Τσολάκογλου, αλλά πάλιν είδον ότι πρέπει να αρνηθώ.
Ο όρκος δι ἐμέ είναι ιερός και δεν νομίζω ότι πρέπει να συνεργήσω εις ορκωμοσίαν, η οποία εκ προτέρου γνωρίζω ότι δεν είναι αληθής, και επομένως αποτελεί εμπαιγμόν της ορκωμοσίας.
Διότι οι ορκιζόμενοι εις ποίον θα ομόσουν πίστιν, αφού την προέλευσίν των και την υπόστασίν των την αντλούν εκ του κατακτητού; Κυβέρνησις ελληνική εξακολουθεί να υπάρχη.
Εδώ πρέπει να κυβερνήσουν η οι κατακτηταί απ ευθείας, η Ελληνες ανώτεροι υπάλληλοι».
Οταν δε του υπεδήλωσα τας συνεπείας, τας οποίας θα είχεν η επιμονή του εις την άρνησιν, τότε εκείνος μου απήντησε, και πάλιν ηρέμως, αλλά σαφώς·
« Ανεμέτρησα όλας τας συνεπείας. Το περισσότερον το οποίον μπορούν να μου κάμουν, είναι να μου αφαιρέσουν την ζωήν. Είμαι έτοιμος προς το συμφέρον του Εθνους και εν τη εκτελέσει του καθήκοντός μου να αποθάνω».
Ποσον αυτήν την υπέροχον στάσιν την υπαγόρευσεν ανωτέρα εκκλησιαστική και εθνική συνείδησις και όχι ο φόβος μήπως θιγή το προσωπικόν του κύρος, αποδεικνύεται εκ του ότι αυτό το οποίο δεν ήθελε να γίνη υπό του ιδίου ως του ανωτάτου εκκλησιαστικού λειτουργού, δεν επεθύμει να γίνη και υπ οὐδενός άλλου κληρικού.
Δι αὐτό, επειδή κατ ἐκείνην την πρωΐαν έπρεπε να μεταβή εις την κηδείαν του συζύγου της κ. Σοφίας Σπανουδάκη, και φοβούμενος μήπως κατά την διάρκειαν της απουσίας του υποκλαπή η εντολή προς εφημέριον τινά της Αρχιεπισκοπῆς ίνα εκείνος τελέση την ορκωμοσίαν, επειδή δε και ο πρωτοσύγγελός του ησθένει, επεφόρτισε τον υποφαινόμενον να μη απομακρυνθή από της Αρχιεπισκοπῆς και να επιστατήση, ίνα μη, καθ οἱονδήποτε τρόπον, εκφύγη τυχόν εκ του Αρχιεπισκοπικοῦ Γραφείου, εντολή προς τέλεσιν της ορκωμοσίας υπό οιουδήποτε κληρικού.
Ταύτα δια την ακρίβειαν.
Μετά πάσης τιμής
Αρχιμ. Ιερώνυμος Κοτσώνης
Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη
Οδός Ιωάν. Γενναδίου, Αθῆναι
Από το περιοδικό "ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΙ" (01.10.2009)
του Μητροπολίτου Αττικής και Μεγαρίδος
κ. ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ
πηγή: ΑΠΟΤΕΙΧΙΣΗ
ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ