Η ΕΘΕΛΟΘΥΣΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΙΕΡΕΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΚΡΙΤΩΝ

ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΗ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΙΤΣΑΣ ΤΟ 1821

Η πρόσκληση των Τούρκων πριν αρχίσει η Επανάσταση

Στις αρχές του 1821 οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται ότι οι ραγιάδες κάτι ετοιμάζουν, γιατί οι ύποπτες κινήσεις τους πολλαπλασιάζονται. Ήδη ενοχοποιητικά έγγραφα της Φιλικής Εταιρείας έχουν πέσει στα χέρια τους, το μυστικό της Φιλικής Εταιρείας έχει προδοθεί στον Αλή πασά και από αυτόν στους Τούρκους. Για τον λόγο αυτό οι κρατούντες βρίσκονται σε εγρήγορση και παρακολουθούν στενά τους υποδούλους. Σε μια προσπάθεια να βολιδοσκοπήσει τις αντιδράσεις των Ελλήνων ηγετών κατά τα μέσα Φεβρουαρίου ο αντικαταστάτης του Χουρσίτ πασά στην Τριπολιτσά, ο καϊμακάμης, όπως τον έλεγαν οι Έλληνες, προσκαλεί τους προκρίτους και αρχιερείς στην Τριπολιτσά, για να συζητήσουν δήθεν διάφορα επείγοντα θέματα. Αυτό δεν ήταν κάτι ασυνήθιστο, αν και έκτακτο, οπωσδήποτε όμως ήταν σοβαρό, γιατί οι προεστοί συνέρχονταν ούτως ή άλλως δυο φορές τον χρόνο, τον Μάρτιο και τον Σεπτέμβριο, κυρίως για να κατανείμουν τις φορολογικές υποχρεώσεις στις επαρχίες τους. Παράδοξη πάντως ήταν η πρόσκληση των αρχιερέων της Πελοποννήσου, που έδειχνε ότι επρόκειτο για κάτι εξαιρετικό.

Δεν ήταν δύσκολο για τους έμπειρους στα πολιτικά άρχοντες να καταλάβουν ότι η πρόσκληση αυτή δεν ήταν άσχετη με την επικείμενη επανάστασή τους, δεδομένου ότι όλοι οι προσκεκλημένοι ήσαν μυημένοι στη Φιλική Εταιρεία και εγνώριζαν την προετοιμασία της εξέγερσης. Όμως από έμπιστες πηγές Τούρκων φίλων τους πληροφορήθηκαν ότι η εξουσία έχει σκοπό να τους συγκεντρώσει στην Τριπολιτσά, όχι για να τους κρατήσει ως ομήρους και ως εγγυητές της τάξης και ασφάλειας στην Πελοπόννησο αλλά για να τους σκοτώσει, ώστε να αφήσει ακέφαλους τους Έλληνες αν τυχόν ξεσηκώνονταν. Είχε μάλιστα ο καϊμακάμης στα χέρια του και σουλτανικό φερμάνι με αυτό το περιεχόμενο.

Το τραγικό δίλημμα των προσκληθέντων

Το δίλημμα για τους προσκεκλημένους ήταν τραγικό: αν πήγαιναν στην Τριπολιτσά, θα έβαζαν τη δική τους ζωή σε θανάσιμο κίνδυνο, αν δεν πήγαιναν, θα έβαζαν σε κίνδυνο τη ζωή των αμάχων, που θα έπεφταν θύματα της χατζάρας του εξαγριωμένου τουρκικού όχλου. Θα έβαζαν όμως σε κίνδυνο και την ίδια την Επανάσταση, η οποία ενδεχομένως να μη μπορούσε να εκραγεί ή να εκδηλωνόταν πριν την ώρα της και να αποτύγχανε! Πήγαν λοιπόν ως «πρόβατα επί σφαγήν», παρόλο ότι ήξεραν τι τους περιμένει στην καθέδρα του πασά!

Ποιοι αρχιερείς και πρόκριτοι προσήλθαν

Μέσα στο πρώτο 10ήμερο του Μαρτίου 1821 είχαν προσέλθει στην Τριπολιτσά οι αρχιερείς Τριπόλεως Δανιήλ, Μονεμβασίας Χρύσανθος, Ανδρούσης Ιωσήφ, Δημητσάνης Φιλόθεος, Ναυπλίου Γρηγόριος, Χριστιανουπόλεως Γερμανός, Κορίνθου Κύριλλος και Ωλένης Φιλάρετος. Από τους προεστούς προσήλθαν οι Ιωάννης Τομαράς, Αντώνιος Καραπατάς, Ιωάννης Βιλαέτης, Πανάγος Κυριακός, Αναγνώστης Κωστόπουλος, Ανδρέας Καλαμογδάρτης, Σωτήριος Νοταράς, Ιωάννης Περρούκας, Γιαννούλης Καραμάνος, Αναγνώστης Κοπανίτσας, Μελέτης Μελετόπουλος και Νικόλαος Γεωργακόπουλος.

Είναι προφανές ότι δεν υπάκουσαν στην πρόσκληση και δεν μετέβησαν στην Τριπολιτσά οι Αχαιοί αρχιερείς και πρόκριτοι (Παλαιών Πατρών Γερμανός, Ζαΐμης, Λόντος, Σωτ. Χαραλάμπης και άλλοι), ο άρχοντας της Γαστούνης Γεώργιος Σισίνης, ο Δημ. Παπατσώνης από τη Μεσσηνία και ο Παν. Κρεββατάς από τον Μιστρά και άλλοι.

Επίσης προσήλθε ο γιος του Πετρόμπεη Mαυρομιχάλη Αναστάσιος και φυσικά ο μοραγιάνης Θεοδωράκης Παπαγιαννόπουλος (Δεληγιάννης), που είχε μεταβεί στην Καρύταινα εκείνες τις ημέρες για υποθέσεις της επαρχίας του. Ο έτερος μοραγιάνης Παπααλέξης Οικονόμος βρισκόταν εκείνη την εποχή στην Τριπολιτσά, στην οποία εξάλλου και μονίμως διέμενε, όπως και ο Θεοδωράκης Δεληγιάννης, λόγω του αξιώματός τους.

Ποιοι κλείστηκαν στη φοβερή ειρκτή

Δεν κλείστηκαν όλοι οι προσελθόντες μέσα στη φυλακή ούτε από την πρώτη στιγμή. Για παράδειγμα, ο Δημ. Ροδόπουλος από την Πάτρα αλλαξοπίστησε και αφέθηκε ελεύθερος (είναι ο πρόγονος του συγγραφέα Μ. Καραγάτση που τον ζωντανεύει στο έργο του «Ο κοτσάμπασης του Καστρόπυργου»), ο Κορίνθου Κύριλλος και ο Σωτ. Νοταράς ετέθησαν υπό την εποπτεία του Κιαμίλμπεη και ο Αναστάσης Μαυρομιχάλης, επειδή ανήκε στη δικαιοδοσία του Καπουδάν πασά λόγω Μάνης, ετέθη υπό καθεστώς ειδικής προστασίας από Τούρκο αξιωματούχο.

Εξάλλου μαζί με τους προκρίτους και τους αρχιερείς κλείστηκαν στη φυλακή και οι βοηθοί και υπηρέτες τους, 18 τον αριθμό, ενώ οι σωματοφύλακές τους αποκεφαλίστηκαν επιδεικτικά στην αυλή του σεραγιού μπροστά στη φυλακή. Ενίοτε ρίχνονταν στη φυλακή και Τούρκοι στρατιώτες ή Έλληνες αιχμάλωτοι. Έτσι, 38 άνθρωποι για πολλούς μήνες ζούσαν στριμωγμένοι υπό άθλιες συνθήκες στον ανήλιο και βρωμερό τόπο της φοβερής «ειρκτής» του σεραγιού, που έγινε τόπος του σιωπηλού μαρτυρίου τους. Τα πράγματα δυσκόλεψαν φυσικά γι’ αυτούς, όταν άρχισε η Επανάσταση και ιδιαίτερα όταν σημειώθηκαν οι πρώτες ελληνικές νίκες.

Απερίγραπτο το μαρτύριό τους

Το τι υπέφεραν οι φυλακισμένοι πρόκριτοι και αρχιερείς επί 5 μήνες μέσα στο σκοτεινό μπουντρούμι του σαραγιού δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια: Οι άνθρωποι αυτοί έλιωσαν κυριολεκτικά από την πείνα, τη δίψα, τα μαρτύρια, τις κακουχίες, τους εξευτελισμούς, τις αρρώστιες, τις ψείρες, τη βρόμα και τη δυσωδία του χώρου, την απλυσιά, τα βασανιστήρια και όλα τα άλλα!! Όλα δηλαδή όσα υπέστησαν οι αμάθητοι στις κακουχίες και ηλικιωμένοι αυτοί άνθρωποι κλεισμένοι μέσα σε ένα μικρό δωμάτιο, δεμένοι ο ένας με τον άλλον από τον λαιμό με την ίδια χοντρή αλυσίδα και μην έχοντας χώρο ούτε ν’ απλώσουν τα πόδια τους, με αποτέλεσμα να κοιμούνται καθιστοί!

Το χειρότερο ήταν ότι δεν υπήρχε δυνατότητα εξόδου για την προσωπική ανάγκη τους, αλλά όλα εγίνονταν μέσα σε αυτό το δωμάτιο σε κοινή θέα!

Δεν είναι περίεργο που από τα τόσα βασανιστήρια τόσων μηνών οι περισσότεροι από αυτούς έσβησαν μέσα σε αυτό το κολαστήριο, όπως ο Μοραγιάνης Παπαλέξης και άλλοι πρόκριτοι, οι αρχιερείς Μονεμβασίας, Ναυπλίου, Χριστιανουπόλεως και Δημητσάνας, ή λίγο μετά την έξοδό τους από αυτό, όπως ο άρχοντας του Άργους Ιωάννης Περρούκας που πέθανε καθ’ οδόν στον Αχλαδόκαμπο ενώ μεταφερόταν στο Άργος, και ο λαγκαδινός Θεοδωράκης Παπαγιαννόπουλος (Δεληγιάννης), που πέθανε ενώ τον έβγαζαν με φορείο από τη φυλακή πέντε ημέρες πριν από την άλωση της Τριπολιτσάς.

Γραπτές μαρτυρίες για το δράμα των φυλακισμένων

Ας σημειωθεί ότι διαθέτουμε επαρκείς πληροφορίες για την τραγική περιπέτεια των ομήρων στη φυλακή της Τριπολιτσάς από λίγα σχετικά κείμενα. Εκτενέστερη και δραματικότερη όμως είναι η συγκλονιστική έκθεση των γεγονότων από έναν αυτόπτη και αυτήκοο μάρτυρα, τον διάκονο του Μητροπολίτη Τριπόλεως Ιωσήφ Ζαφειρόπουλο από τα Λαγκάδια, που υπέστη και αυτός τα δεινά της ειρκτής ως όμηρος των Τούρκων. Πρόκειται για ένα συναρπαστικό ντοκουμέντο φρίκης και καρτερίας, που με ζωντάνια και παραστατικότητα δίνει την όλη ζοφερή κατάσταση και ατμόσφαιρα στην εν λόγω φυλακή, στην οποία κυριολεκτικά εμαρτύρησαν επί πέντε σχεδόν μήνες οι αρχιερείς και οι προεστοί. Γραπτές μαρτυρίες για την περιπέτειά τους έχουν αφήσει επίσης οι έγκλειστοι Μητροπολίτες Τριπόλεως Δανιήλ (έμμετρο στιχούργημα) και Ανδρούσης Ιωσήφ.

Είναι βέβαιο ότι οι εθνομάρτυρες αυτοί, που έλιωσαν από τις κακουχίες και άφησαν την τελευταία πνοή τους στη φυλακή, έφυγαν ευτυχείς από τη ζωή, γιατί πρόλαβαν να πληροφορηθούν το ξεκίνημα της πολυπόθητης Επανάστασης αλλά και τις πρώτες λαμπρές νίκες των Ελλήνων στο Λεβίδι, στο Βαλτέτσι, στα Βέρβενα, στα Δολιανά και στη Γράνα, ενώ κουράγιο και δύναμη αντλούσαν από τον απόηχο της πολύμηνης στενής πολιορκίας της Τριπολιτσάς από τα ελληνικά στρατεύματα που έσφιγγαν κάθε μέρα και δυνατότερα σαν βρόγχος την πόλη και σε λίγο καιρό (23 Σεπτεμβρίου) κατόρθωσαν τη θριαμβευτική άλωσή της.

Μάρτυρες της πίστεως και της πατρίδος

Η θυσία αυτών των λεοντόκαρδων εθνομαρτύρων που έδωσαν την υγεία ή τη ζωή τους υπέρ πίστεως και πατρίδος δεν πρέπει να ξεχαστεί, ούτε ως ένα ιστορικό συμβάν μέσα στην περιπέτεια του Ξεσηκωμού του 1821 ούτε ως μία πράξη προσωπικού ηρωισμού και ομαδικής εθελοθυσίας. Είναι αξιοσημείωτο ότι κανείς από αυτούς δεν λιγοψύχησε, κανείς δεν αλλαξοπίστησε (πλήν ενός), κανείς δεν σκέφτηκε να σώσει το «σαρκίον» του εις βάρος της σωτηρίας της πατρίδας! Και παρόλα τα μαρτύρια της ειρκτής κανείς δεν διανοήθηκε να προσκυνήσει και να ζητήσει χάρη! Και παρόλο που όλοι σχεδόν ήσαν μυημένοι στο μυστικό της Φιλικής Εταιρείας, κανείς δεν το πρόδωσε στους εχθρούς!

Οι ευεργετικές συνέπειες της εθελοθυσίας τους

Η αυτοθυσία των ομήρων αυτών ήταν σωτήρια για την επικείμενη ελληνική Εξέγερση. Εύκολα μπορεί να αναλογιστεί κανείς τις ολέθριες συνέπειες, αν οι αρχιερείς και οι προύχοντες δεν υπάκουαν στην πρόσκληση του καϊμακάμη και δεν πήγαιναν στην Τριπολιτσά. Ήταν σαν να αναγνώριζαν και ομολογούσαν ότι κάτι συμβαίνει ή ότι κάτι πρόκειται να συμβεί, ότι δηλαδή έχουν βάση οι φόβοι και οι υποψίες των Τούρκων! Αυτή η επιβεβαίωση των υποψιών των Τούρκων θα οδηγούσε στη γνωστή και από άλλες περιπτώσεις και δοκιμασμένη πρακτική των Τούρκων, δηλαδή στη σφαγή των αμάχων στην πρωτεύουσα της Πελοποννήσου και σε όλες τις επαρχίες και οπωσδήποτε στον καταστροφικό αφοπλισμό των Ελλήνων. Με άλλα λόγια, θα οδηγούσε είτε σε ματαίωση της ετοιμαζόμενης Επανάστασης είτε σε πρόωρη και άκαιρη έναρξή της, δηλαδή στην σίγουρη αποτυχία της και στην κατάπνιξή της στο αίμα. Με τον εθελούσιο πηγαιμό τους στο «στόμα του λύκου» οι αρχιερείς και οι πρόκριτοι αποκοίμισαν τους εύλογους φόβους και καταπράϋναν την οργή των Τούρκων και έτσι έδωσαν την ευκαιρία στους επαναστάτες να κάνουν καλύτερα τη σχετική προετοιμασία τους και να ξεσηκωθούν όταν ήρθε η ώρα.

Η θυσία τους αγνοείται ή υποτιμάται

Δυστυχώς, η αυτοθυσία των μαρτύρων αυτών της πίστης και της πατρίδας δεν εκτιμήθηκε όσο έπρεπε από τους ιστορικούς της Επανάστασης και από τους απομνημονευτές του Αγώνα, ασφαλώς λόγω της κοινωνικής τους θέσης και όχι βέβαια λόγω της ασημαντότητας της πράξης τους και της προσφοράς τους στην εθνική υπόθεση. Η θυσία τους ή αγνοήθηκε τελείως ή πέρασε «στα ψιλά».

Ο εθνικός ιστορικός μας Κων. Παπαρρηγόπουλος δεν αφιέρωσε σ’ αυτούς ούτε μία σειρά και το ίδιο περίπου έκανε και ο σύγχρονος ιστορικός Διονύσιος Κόκκινος! Χαρακτηριστική είναι και η ψυχρή αναφορά του αρχιστράτηγου του Αγώνα Θεόδωρου Κολοκοτρώνη που ισοδυναμεί με υποτίμηση: «Οι Τούρκοι είχαν βάλει υποψία, επροσκάλεσαν τους Προεστούς και Δεσποτάδες, και αυτοί επήγαν -ήτον έμβα του Μαρτίου- δεν τους εσκότωσαν». Άλλοι ασχολούνται με την αναζήτηση των πιο απίθανων προσωπικών κινήτρων της μετάβασης των ομήρων στην έδρα του πασά (δειλία (!), απαλλαγή από τα χρέη τους (!), κ.ά.) και όχι με το προφανές κίνητρο και με τις ευεργετικές συνέπειές του για την έναρξη της Επανάστασης. Αρκάς απομνημονευτής, ο Αναγνώστης Κοντάκης, αναφέρει μερικούς μόνο από τους ομήρους της Τριπολιτσάς, ενώ από καθαρή εμπάθεια παραλείπει το όνομα του Θεοδωράκη Δεληγιάννη, του μοραγιάνη, δηλαδή του προεστού των προεστών όλης της Πελοποννήσου!

Συμπέρασμα

Κάθε καλόπιστος Έλληνας θα αναγνωρίσει ότι η θυσία αυτών των καρτερόψυχων ανδρών βοήθησε τα μέγιστα στην απρόσκοπτη έναρξη της Επανάστασης στην Πελοπόννησο και στην επιτυχία της. Αυτοί που δεν υπάκουσαν στην πρόσκληση και δεν πήγαν στην Τριπολιτσά είχαν την πολυτέλεια να το κάνουν, ακριβώς γιατί πήγαν αυτοί που πήγαν! Αν δεν πήγαινε κανείς, οι Τούρκοι δεν θα ήθελαν άλλη απόδειξη για την αλήθεια και τη βασιμότητα των υποψιών τους. Και ασφαλώς θα ελάμβαναν όλα τα αναγκαία μέτρα, ώστε η επανάσταση να μην εκδηλωθεί ποτέ και αν τυχόν εκδηλωνόταν άκαιρα, να την έπνιγαν στο αίμα!

Αξίζει επομένως και σ’ αυτούς τους αγνοημένους εθνομάρτυρες η αιώνια τιμή και ευγνωμοσύνη του έθνους μας και όχι μόνο στους ήρωες του 1821 που αγωνίστηκαν ή έπεσαν ένδοξα υπέρ πίστεως και πατρίδος στα πεδία των μαχών!

ΗΛΙΑΣ ΓΙΑΝΝΙΚΟΠΟΥΛΟΣ