Αντιγράφω από το βιβλίο «Μια μεγάλη Ελληνίδα, Ελένη Γλυκατζή-Άρβελερ», του Θανάση Λάλα, εκδόσεις Αρμός-4η έκδοση, σελ. 69:

«Ο Ιουστινιανός έχει μεγάλη πολεμική ιστορία με τους Πέρσες – οι οποίοι δεν έχουν καμμία σχέση με τους Αχαιμενίδες τους παλιούς. Στέλνει όμως τον πρεσβευτή του, τον Ιωάννη Πατρίκιο, στον Χοσρόη, να δει αν προτίθενται να κάνουν ειρήνη. Και λέει ο Πατρίκιος: ''Μολονότι οι άνθρωποι νομίζουν πως θα χάσουμε, εμείς είμαστε βέβαιοι πως θα νικήσουμε, αλλά προτιμάμε την ειρήνη, γιατί νομίζω ότι ο νικητής ζει άσχημα από τα δάκρυα που χύνουν οι ηττημένοι''. Αυτό για μένα είναι το μεγαλύτερο μάθημα ειρήνης μέσα από τις σελίδες της ιστορίας». Αν οι αντίπαλοί μας δεν είναι ευτυχισμένοι, δεν είμαστε κι εμείς! Και αυτά λέγονται σ' ένα κόσμο που πιστεύει ο θάνατός σου η ζωή μου.

Τι μεγάλες και υψίστου ηθικού κάλλους ιδέες διατυπώνει ένας κοσμικός άρχοντας! Τι ωραία μαθήματα διπλωματίας μας παραδίδει η Ρωμιοσύνη. Μπορεί το Βυζάντιο να έχει άσχημες πλευρές, όπως και ο κάθε ανθρώπινος οργανισμός· αμαρτίες, ραδιουργίες, αρριβισμούς, εμφύλιες συγκρούσεις, επεκτατισμούς, σκληρότητες κάποτε και αμείλικτες επιθέσεις, αλλά έχει και φωτεινά σημεία, οάσεις ανθρωπιάς και υψηλής και ανώτερης λογικής. «Τα δάκρυα των ηττημένων δεν μας αφήνουν να ευτυχούμε». Τι υπέροχη διαπίστωση και συναίσθηση!

Εκτός τούτου ο πόλεμος μας αποθηριώνει. Τα άγρια ένστικτα του ανθρώπου εξάπτονται στο έπακρον, ασχέτως πνευματικής καλλιεργείας και πολιτισμού που μπορεί να διαθέτει οποιαδήποτε χώρα. Η χειρότερη μέθη του ανθρώπου δεν προέρχεται από τα αλκοολούχα ποτά, αλλά από την έκχυση αίματος. Και μπορεί έτσι τα δάκρυα των ηττημένων να μη μας συγκινούν ούτε να ενοχλούν την κτηνώδη ευτυχία μας. Συνεπώς να άλλη σημαντική αιτία για να έχουμε ειρήνη.

Ο Ρώσος φιλόσοφος Ν. Μπερδιάγεφ (1874-1948), στη πραγματεία του «Περί της δουλείας και της ελευθερίας του ανθρώπου» που έγραψε το 1939, εξετάζει –μεταξύ άλλων– και το θέμα της νίκης σε μια πολεμική αναμέτρηση μεταξύ εθνών, τάξεων ή και εμφυλίου διαμάχης, όχι μόνο εν σχέσει με τις καταστροφές που επιφέρει στον υλικό πολιτισμό, αλλά και εν σχέσει με τη φθορά που επιφέρει στη ψυχή και στο χαρακτήρα του νικητού, και λέγει τα εξής αξιοπρόσεκτα:

«Αλλοίμονο στους νικητές και όχι στους ηττημένους. Οι νικητές είναι οι πραγματικοί σκλάβοι και όχι οι ηττημένοι. Γίνονται σκλάβοι των παθών τους και η συνείδηση τους σκοτεινιάζει εντελώς. Ο νικητής αντί να δειχθεί γενναιόδωρος και ανθρώπινος, γίνεται σκληρός και ανελέητος. Διψάει για καταστροφή· πλημμυρίζει από περηφάνεια· μεθάει από οίηση και ναρκισσισμό. Όσο πιο μεγάλη είναι η νίκη του, τόσο πιο πολύ θεοποιεί τον εαυτό του. Η νίκη είναι από τα τρομερώτερα πράγματα στον κόσμο».

Εδώ ο Μπερδιάγεφ θίγει το μεγάλο θέμα· το να νικηθούμε από τα πάθη μας, ασχέτως αν νικήσαμε κοσμικά, πολιτικά, εθνικά.

Ο Ευριππίδης στις «Τρωάδες» του, αναφέρει ότι μετά την καταστροφή της Τροίας οι Έλληνες παίρνουν την γυναίκα του Έκτορα, την Ανδρομάχη, σκλάβα, αφού πρώτα σκοτώσουν το μωρό της. Κάνουν και οι Έλληνες βλέπετε εγκλήματα πολέμου...

Ο δε Ηρώδης ο μέγας (;), για να εξασφαλίσει τη βασιλεία του, σκοτώνει τα βρέφη των Ιουδαίων, που ζούσαν στα περίχωρα της Βηθλεέμ.

Ο Ντοστογιέφσκυ πάλι, κριτικάροντας τα συνθήματα της γαλλικής επαναστάσεως, λέγει μεταξύ άλλων ότι «πως θα επιτευχθεί η αδελφοσύνη όταν δεν υπάρχει η αγάπη που 'ου ζητεί τα εαυτής'. Η Ευρώπη λατρεύει το εγώ κι αυτό ζητεί να ικανοποιήσει με κάθε μέσο».

Αλλά εκτός της Ευρώπης, οι πάντες ζητούν τα δικαιώματά τους, αδιαφορώντας για τα δικαιώματα και τα προβλήματα των άλλων. Η Γραφή όμως λέγει «ευλογητός ει Κύριε δίδαξόν με τα δικαιώματά σου» (Ψαλμ.118). Όταν μάθουμε τα δικαιώματα του Θεού και τα δικαιώματα των άλλων, τότε θα πετύχουμε την αδελφότητα.

Γράφει κάπου ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος ότι η γαλλική επανάσταση κόντεψε να πνίξει στο αίμα τον πολιτισμό της Ευρώπης. Και όμως όλοι μιλούν με θαυμασμό για την γαλλική επανάσταση και τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό! Πόσο επιπόλαια σκεπτόμαστε και πόσο λατρεύουμε ανθρωποκεντρικά κινήματα και ιδέες! Τα δικαιώματά μας έχουν γίνει τα είδωλά μας, στα οποία προσφέρουμε οποιαδήποτε θυσία χρειαστεί και δεν αφήνουμε κανένα να τα αμφισβητήσει. Τον χαρακτηρίζουμε αμέσως σκοταδιστή, οπισθοδρομικό πειραγμένο. Ξεχνάμε το παράδειγμα του αποστόλου Παύλου που διακηρύττει πως «Ελεύθερος γαρ ων εκ πάντων πάσιν εμαυτόν εδούλωσα, ίνα τους πλείονας κερδίσω» (Α´Κορ. 9,19).

Ο Χριστός λέγει ότι χωρίς θυσία δεν υπάρχει πρόοδος ούτε σωτηρία, αλλά θυσία όχι των άλλων αλλά του εαυτού μας, του εγωισμού μας, του συμφέροντός μας. Όχι να θυσιάζουμε τους άλλους στις προσπάθειές μας για επιτυχία, ή για να λατρεύσουμε τον Θεό, όπως συνήθιζαν οι ειδωλολάτρες. Ή, χωρίς να θυσιάζουμε ανθρώπους, να προσφέρουμε ζώα και σπονδές στον Θεό, αφήνοντας αλώβητα όμως τα πάθη μας. Ο Χριστός γέμισε τα χέρια του με δικό του αίμα και προσευχήθηκε για τους σταυρωτές του. Θέλεις να μάθεις αν είσαι χριστιανός, σκέψου πόσο σε κοστίζει ο χριστιανισμός. Τι σταυρό σηκώνεις και με τι διάθεση.

Οι επαναστάτες και οι πολεμιστές μπορεί να θυσιάσουν, όχι μόνο τους άλλους, αλλά και τον εαυτό τους στις εξεγέρσεις τους και στις συγκρούσεις τους. Αλλά αυτή η θυσία είναι εύκολη, γιατί δεν προυποθέτει μετάνοια, ταπείνωση, συγγνώμη, καταλλαγή. Δεν διαθέτει την αγάπη που «ου ζητεί τα εαυτής».

Αδελφοί και φέτος Χριστός γεννάται. Όχι μόνο ιστορικά αλλά και οντολογικά. Και χρονικά βέβαια σε κάθε στιγμή της αθρωπότητας. Μέσα από την διδαχή του ευαγγελίου, μέσα από τα μυστήρια της Εκκλησίας μας, μέσα από κλήσεις και προσκλήσεις του, ομαδικές και ατομικές, και ζητά να τον δεχθούμε ελεύθερα και θεληματικά και ως άτομα και ως σύνολα. Άραγε θα ανταποκριθούμε στην θεία κένωση, ταπείνωση και αγάπη;

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ