ΔΙΕΥΚΡΙΝΗΣΗ ΔΙΑ ΤΟ ΑΡΘΡΟ «Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ»
Αξιότιμε κύριε Διευθυντά
Στις 19-12-08 δημοσιεύτηκε άρθρο μου στον «Ορθόδοξο Τύπο», για την γέννηση του Θεανθρώπου στη Βυζαντινή τέχνη. Φαίνεται όμως ότι δημιούργησε ερωτηματικά σε κάποιον αναγνώστη της εφημερίδας, ονόματι Διονύσιο Δακούρο, κυρίως η σκηνή του λουτρού στο κάτω δεξιό άκρο της εικόνας, που περιγράφω. Τον ενόχλησε, γι’ αυτό και δι’ ανοικείου επιστολής του στην εφημερίδα σας στις 27-3-09 αναφέρει ότι «η σκηνή του λουτρού είναι μη ορθοδόξου προελεύσεως», «δεν είναι δυνατόν να εικονίζεται ότι ο Ιησούς είχε ανάγκη πλυσίματος» κλπ. απεφάνθη αδόκιμα ο αναγνώστης σας.
Δεν θα επαναλάβω εδώ τίποτα από την ιστορική εξέλιξη της εικόνας της Γεννήσεως. Διευκρινίστηκε όμως, κατάδηλα στο κείμενό μου, ότι η σκηνή του λουτρού του Θείου Βρέφους είναι γνωστή στη χριστιανική τέχνη από τον 4ο αιώνα, από την εποχή της αιρέσεως του δοκητισμού (L.Ouspensky, L’ Ikone de la Nativite du Christ, Paris 1951). Η παράδοση αυτή συνεχίστηκε μέχρι την εποχή μας, όπου δόκιμοι αγιογράφοι απολύτου κύρους και ορθοδόξου παραδόσεως, όπως ο Φώτης Κόντογλου, «Εκφρασις της Ορθ. Ει-κονογραφίας» τόμ. Α΄σελ. 156-58, Β΄εικόνες πίν. 98, Κων. Καβαρνός, Η ιερά βυζαντινή τέχνη (εκδ. Αστέρας) Αθήνα 1992, σελ. 150-155. μάλιστα ο ορθοδοξότατος Βυζαντινολόγος υπογραμμίζει ότι οι ωραιότατες εικόνες της Γεννήσεως Μονή Δαφνίου, Οσίου Λουκά και Περιβλέπτου Μυστρά, είναι αυτές με το Λουτρό του Κυρίου. Ο Λέπουρας και άλλοι, συνεχίζουν να εικονογραφούν και να περιγράφουν την Γέννηση με τη σκηνή του λουτρού. Τόνισα στο κείμενό μου, ότι οι ευλαβέστατοι, ταλαντούχοι, ανώνυμοι μοναχοί, αγιογράφοι, δεν χρησιμοποίησαν μόνο τους Ευαγγελιστές, που είναι η πηγή της σκηνής, αλλά και την Π. Διαθήκη, την Ι. Παράδοση, Ορθ. Υμνογραφία κλπ.
Μήπως τα Ευαγγέλια μιλούν για βόδι και όνο; Εν τούτοις δεν νοείται παράσταση χωρίς αυτά, που είναι παρμένη από τον Ησαΐα. «Έγνω βούς τον κτησάμενον και όνος την φάτνην του Κυρίου αυτού».
Τόνισα ότι η σκηνή του λουτρού είναι ειλημμένη από την Παράδοση (Πρωτευαγγέλιο Ιακώβου κ.λπ.) η εικόνα δείχνει ότι το Παιδίον είναι όμοιο όπως όλα τα αρτιγέννητα (L Ouspensky). Να προσέξει όμως ο καλός αναγνώστης σας ότι οι δυο μαίες είναι συγχρόνως μάρτυρες της θεϊκής καταγωγής του Παιδίου. Η χριστιανική συνείδηση, κύριε διευθυντά, στη σκηνή του λουτρού είδε την πραγματικότητα της Σαρκώσεως του Θεού Λόγου. Ο Υιός του Θεού, τον οποίο βεβαίως η μητέρα του γέννησε με υπερφυσικό τρόπο, έγινε όντως πλήρης και τέλειος άνθρωπος και όπως όλα τα νεογνά, έτσι και αυτός πλένεται, από τις δυο μαίες και αποτελεί εύγλωττο κήρυγμα εναντίον της αιρέσεως του Δοκητισμού, που δίδασκε, ότι ο Χριστός έγινε άνθρωπος κατά δόκησιν. Η αίρεση αυτή, νομίζω, συμφωνώντας απόλυτα με τον Ορθόδοξο Βυζαντινολόγο και Θεολόγο Λ. Ουσπένσκι, ήταν η αιτία που τόσο νωρίς πέρασε η σκηνή μέσα στην ορθόδοξη εικόνα της Γεννήσεως. Ήδη από τους αποστολικούς χρόνους αποδοκίμασε η Εκκλησία με τα λόγια του ευαγγελιστή Ιωάννη· «πάν πνεύμα ό μη ομολογεί τον Ιησούν Χριστόν εν σαρκί εληλυθότα εκ του Θεού ουκ εστίν» (Α΄Ιωάννου 4,3). Με τη σκηνή δηλαδή του λουτρού ο ταλαντούχος, προικισμένος βυζαντινός αγιογράφος επιθυμεί να ομολογήσει «Ιησούν Χρι-στόν εν σαρκί εληλυθότα».
Αδελφέ, κύριε Δακούρο, τοποθετήσατε την εικόνα της Γεννήσεως του Κυρίου μέσα σας και «Κύριος μεθ’ υμών εν τω είναι υμάς μετ’ αυτού» (Β΄ Παραλ. ΙΕ΄2). Η Αειπάρθενος Θεοτόκος και ο Υιός του Θεού να είναι εσαεί μεθ’ υμών.
Με αγάπη Χριστού
Καθηγ. Κ. Δεληγιάννης