Από την Κυριακή της αναστάσεως μέχρι και την Κυριακή της πεντηκοστής η Εκκλησία μας λαμβάνει τα αποστολικά αναγνώσματα από το βιβλίο των «Πράξεων των Αποστόλων». Ο Θεόφιλος, που αναφέρει στην αρχή ο ευαγγελιστής Λουκάς, ο συγγραφέας των Πράξεων, είναι ο ίδιος για τον οποίον έγραψε το ευαγγέλιό του, για να τον κατηχήσει σωστά και για να έχει τη σιγουριά για όσα άκουσε και πίστεψε (Λκ. 1,1-4). Ήταν κάποιος που είχε υπεύθυνη ηγετική θέση, διότι ονομάζεται κράτιστος, λέξη που αποδιδόταν τότε σε πρόσωπα ανωτέρας κοινωνικής τάξεως και θέσεως όπως οι ηγεμόνες Φήλιξ και Φήστος (Πραξ. 23,26 · 24,3 · 26,25).
Για να κατηχήσει ένα πρόσωπο ηγετικό ο Λουκάς έγραψε δύο βιβλία! Γνώριζε πόσο επηρεάζει ένας άρχοντας την κοινωνία και φρόντισε να τον κατηχήσει σωστά και υπεύθυνα. Χάριν του ενός κουράστηκε τόσο. Μιμήθηκε τον καλό ποιμένα Χριστό, που αφήνει τα 99 πρόβατα και ψάχνει το ένα. Κι όταν το βρει χαίρεται περισσότερο γι’ αυτό, παρά για τα 99 που είναι κοντά του (Ματθ. 18,12-14). Και έτσι η Εκκλησία μας έχει τον θησαυρό αυτό και αντλεί ανά τους αιώνες, χάριν του Θεοφίλου.
Πόσα πρέπει να κάνουμε χάριν του ενός! Αλλά οι κόποι μας δεν πάνε χαμένοι ούτε περιορίζονται στον ένα, αλλά επηρεάζουν το σύνολο της Εκκλησίας. Η δύναμη και η ωφέλεια του ενός, όταν τον κερδίσουμε, είναι τεράστια λέγει ο άγιος Χρυσόστομος. «Αρκεί εις άνθρωπος ζήλω πεπυρωμένος ολόκληρον διορθώσασθε δήμον», λέγει ο άγιος Χρυσόστομος (Ε.Π.Ε. 31,624). Και μάλιστα, συνεχίζει ο ιερός πατήρ, όταν δεν είναι ένας, ούτε δύο, ούτε τρεις αλλά ολόκληρο πλήθος, τότε να ξέρουμε ότι ο κόσμος χάνεται μόνο από την αδιαφορία μας και τον ωχαδελφισμό μας.
Ότι έκανε ο Λουκάς θα κάνει και ο απόστολος Παύλος. Γράφει επιστολές προς Εκκλησίες και σε εκκλησιαστικούς ηγέτες όπως ο Τιμόθεος και ο Τίτος, αλλά γράφει και επιστολή προσωπική, ιδιωτική, χάριν ενός φυγάδα δούλου. Την επιστολή προς Φιλήμονα.
Ο Φιλήμονας ήταν πλούσιος κάτοικος των Κολοσσών, που είχε ευρύχωρη οικία, όπου συγκεντρωνόταν οι χριστιανοί για τις λατρευτικές τους ανάγκες. Διακρινόταν για την αγάπη και την πίστη προς τον Χριστό αλλά και σε όλους τους αγίους, δηλαδή σε όλους τους χριστιανούς. Σύζυγός του ήταν η Απφία.
Ο Φιλήμονας είχε ένα δούλο τον Ονήσιμο, ο οποίος δραπέτευσε από αυτόν, αφού έκλεψε χρήματα ή πράγματα που του ήταν αναγκαία, και κατέφυγε στη Ρώμη. Εκεί όμως στη Ρώμη γνώρισε τον απόστολο Παύλο, που ήταν υπό επιτήρηση στην οικία του έχοντας όμως την άδεια να κηρύττει, και έγινε χριστιανός. Ο Ονήσιμος μετά την μετάνοιά του θέλησε να γυρίσει στον κύριό του και ο Παύλος γράφει αυτή την συστατική επιστολή, για να διευκολύνει τον Ονήσιμο.
Ο Παύλος γράφει με χάρη και τρυφερότητα κάνοντας διάφορα λογοπαίγνια. Του λέγει ότι ο Ονήσιμος, που κάποτε ήταν άχρηστος, ως άπιστος και κλέφτης και δραπέτης, τώρα είναι πράγματι χρήσιμος, όπως δηλώνει και το όνομά του, και ωφέλιμος και σε εκείνον και στον Παύλο. Ο Παύλος θα ήθελε να τον κρατήσει ως διάκονό του στην Ρώμη, αλλά δεν θέλει να τον στερήσει από τον Φιλήμονα και γι’ αυτό τον αποστέλλει ξανά πίσω. Λοιπόν ας τον δεχθεί, όπως θα δεχόταν εκείνον· ας τον αναπαύσει, γιατί είναι τα σπλάγχνα του· ας τον έχει όχι ως δούλο αλλά ως αγαπητό αδελφό. Αν σε κάτι τον αδίκησε, ο Παύλος θα τον αποζημιώσει. Και να μη ξεχνά ότι κι αυτός οφείλει πολλά στον Παύλο, διότι από αυτόν έγινε χριστιανός. Οφείλει στον Παύλο όλη του τη σωτηρία. Συνεπώς, όπως εγώ σε ωφέλησα λέγει ο Παύλος, έτσι και συ ανάπαυσε τα σπλάγχνα μου εν Κυρίω.
Ο Λουκάς έγραψε το ευαγγέλιο και τις Πράξεις χάριν του άρχοντα Θεοφίλου, ο Παύλος την προς Φιλήμονα επιστολή χάριν ενός δούλου δραπέτη και κλέφτη και έπεται η συνέχεια στους πατέρες της Εκκλησίας.
Ο άγιος Χρυσόστομος π. χ. γράφει επιστολές σε πολλά πρόσωπα. Θα αναφέρουμε μόνο τρεις.
Οι δύο πρώτες είναι «Προς Θεόδωρον μοναχόν» και «Προς Θεόδωρον εκπεσόντα μοναχό».
Στην πρώτη επιστολή, «Προς Θεόδωρον μοναχόν», αναφέρεται σε ένα μοναχό ο οποίος στην αρχή έφυγε από το μοναστήρι του και ασχολούνταν με κοσμικές υποθέσεις και σκεπτόταν να παντρευτεί. Ο Χρυσόστομος του γράφει ότι άπαξ και αφιερώθηκε δεν μπορεί να αλλάξει ζωή. Ο γάμος δεν επιτρέπεται σε αυτόν. Έχει νυμφευτεί τον Θεό κι αν κάνει γάμο αυτό θα είναι η χειρότερη μοιχεία. Ούτε όμως και να απελπίζεται για την έξοδο του από το μοναστήρι, διότι δεν έχουμε απαίτηση από ένα στρατιώτη να μη τραυματιστεί, αλλά έχουμε απαίτηση να μη λιποτακτήσει! Τον καλεί στην μετάνοια και την εκ νέου αφιέρωση της ζωής του.
Στην δεύτερη επιστολή, όταν έμαθε ότι ο Θεόδωρος συνδέθηκε με μία κοπέλα που ονομαζόταν Ερμιόνη και φυσικά η επάνοδός του στη μονή αποκλείεται, κλαίει και θρηνεί και του γράφει γεμάτος πόνο τα εξής· «Ποιος θα μου δώσει στην κεφαλή μου νερό και στους οφθαλμούς μου πηγές δακρύων»; (Ιερ. 8,23). Διότι κι αν δεν πρόκειται να πενθήσω πολλές πόλεις ή ολόκληρα έθνη, εν τούτοις θα θρηνήσω για ψυχή που αξίζει όσο κι αυτά ή μάλλον είναι πολύ πιο πολύτιμη, εφόσον αυτά είναι ασεβή. «Κρείττων εις ποιών το θέλημα Κυρίου ή μύριοι παράνομοι»· άρα εσύ Θεόδωρε ήσουν πριν πέσεις ανώτερος του απειθούντος Ιουδαϊκού λαού. Συνεπώς εγώ πρέπει να θρηνήσω περισσότερο από τον προφήτη Ιερεμία. Διότι δεν πενθώ την καταστροφή κάποιας πόλεως ούτε την υποδούλωση κάποιου έθνους αλλά την ερήμωση ψυχής ιερής και την κατεδάφιση ναού χριστοφόρου. Η ψυχή σου είναι ανώτερη από τον ναό του Σολομώντος. Δεν είχε άργυρο και χρυσάφι αλλά την χάρη του αγίου Πνεύματος. Αντί της κιβωτού της Διαθήκης και των χερουβίμ που την επισκίαζαν είχες μέσα σου τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα.
Η τρίτη επιστολή είναι «Προς Σταγείριον δαιμονιώντα μοναχό». Ο Σταγείριος υπήρξε ευσεβής νέος, ο οποίος ποθώντας την τελειότητα, αφήνει τον κόσμο και τις απολαύσεις του και γίνεται μοναχός. Ενώ όμως περνούσε τον βίο του με άσκηση και προσευχή, ξαφνικά δαιμονίζεται. Η κατάσταση του δαιμονισμού τον γεμίζει απελπισία και αθυμία, πίκρα και φαρμάκι και κυριολεκτικά τον παραλύει ψυχικά. Σκέφτεται ότι ενώ εγκατέλειψε τα πάντα, για να αφιερωθεί πλήρως στον Θεό, ο Θεός εν τούτοις επέτρεψε, ανεξήγητα και χωρίς να υπάρχει λόγος, τέτοια δοκιμασία και κάνει σκέψεις να αυτοκτονήσει.
Ο άγιος Χρυσόστομος, φίλος και γνωστός του μοναχού, μόλις έμαθε για το πρόβλημά του, για να τον παρηγορήσει και να τον ενισχύσει, του γράφει τρεις παραινετικούς λόγους. Στους λόγους αυτούς ο άγιος Χρυσόστομος απαντά σε πλήθος θεολογικά θέματα και ερωτήματα, που απασχολούν διαχρονικά τους πιστούς, και δίνει βάσει της Γραφής θαυμαστές και πλήρως ικανοποιητικές απαντήσεις. Θα αναφέρουμε εδώ μόνο τη γνώμη του ότι αυτός που αυτοκτονεί δεν το κάνει λόγω των βασάνων που αντιμετωπίζει, αλλά διότι έχει αγύμναστη ψυχή! Και στο ότι η ψυχή του είναι αγύμναστη έχει ο ίδιος την ευθύνη και κανένας άλλος.
Η Εκκλησία μας έχει στο θησαυροφυλάκιο της αυτές τις επιστολές οι οποίες πλουτίζουν διαχρονικά την θεολογία της, γιατί ο άγιος Χρυσόστομος αφιέρωσε το χρόνο του και θυσίασε την μικρή τυχόν άνεσή, που μπορούσε να έχει στο κοπιώδες και μαρτυρικό ποιμαντικό του έργο, χάριν ενός εκπεσόντα μοναχού και ενός άλλου απελπισμένου και έτοιμου να αυτοκτονήσει.
Θα αναφέρουμε άλλο ένα πατέρα της Εκκλησίας μας τον Μ. Φώτιο, ο οποίος βαπτίζει τον ηγεμόνα των Βουλγάρων Βόριν με επίσκοπο που αποστέλλει στην Βουλγαρία και του δίνει το όνομα Μιχαήλ, που είχε ο τότε αυτοκράτορας του Βυζαντίου, κατά το τέλος του 864 ή την αρχή 865. Ο Φώτιος δεν αρκείται όμως στην βάπτιση του, αλλά γράφει ολόκληρο έργο στο οποίο αφ' ενός μεν τον κατηχεί (49% της εκτάσεως του έργου), αφ' ετέρου του λέγει πως πρέπει να είναι ο χριστιανός άρχοντας (51% του υπολοίπου έργου). Ο Φώτιος, κατά την γνώμη του Ιωάννη Βαλέττα, θα γράψει παρόμοιο βιβλίο και για τον μαθητή του τον Λέοντα τον ΣΤ´τον σοφό, το οποίο εκδόθηκε όμως με το όνομα του πατέρα του Λέοντος, του Βασιλείου Α´ του Μακεδόνος. Στο δεύτερο αυτό έργο ο Φώτιος δεν ασχολείται με κατήχηση αλλά μόνο με την διοίκηση, διότι ο Λέων ο ΣΤ´ είναι χριστιανός.
Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουν για το έργο του Νικολό Μακιαβέλλι (1469-1527) ο «Ηγεμών», όπου δείχνει, με ανθρωποκεντρικό τρόπο και μάλιστα αποσυνδέοντας την διοίκηση από την ηθική, πως ο ηγεμών θα κυβερνήσει, ελάχιστοι όμως γνωρίζουν αυτό το έργο του Μ. Φωτίου, που εμπνέεται σαφώς από τις αρχές του ευαγγελίου. Εκδόθηκε σε νέα ελληνική γλώσσα από τις εκδόσεις «Αρμός» το 2007 και με τον ίδιο τίτλο «Ο Ηγεμών», ακριβώς για να γνωρίσει ο κόσμος πως πρέπει να είναι ο χριστιανός ηγεμόνας.
Χάριν του ενός απόστολοι και πατέρες της Εκκλησίας υποβλήθηκαν σε μύριους κόπους και συν τοις άλλοις γράψανε έργα που έμειναν στην ιστορία. Εμείς τι κάνουμε;
ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ