«Η του στόματός σου, καθάπερ χρυσός εκλάμψασα χάρις, την οικουμένην εφώτισεν· αφιλαργυρίας τω κόσμω θησαυρούς εναπέθετο· το ύψος της ταπεινοφροσύνης υπέδειξεν. Αλλά σοις λόγοις παιδεύων, πάτερ Ιωάννη Χρυσόστομε, πρέσβευε τω Λόγω Χριστώ τω Θεώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών». Αυτό είναι το απολυτίκιο του αγίου Χρυσοστόμου κι ας σκιαγραφήσουμε την προσωπικότητά του βάσει αυτού.

   «Η του στόματός σου, καθάπερ χρυσός εκλάμψασα χάρις, την οικουμένην εφώτισεν»· Κύριο και βασικό χαρακτηριστικό του αγίου η λεκτική του δεινότητά, το γλαφυρό ύφος, η ασυνήθιστη ρητορεία. Είναι ζωντανός, παραστατικός και χαρακτηριστικά περιγραφικός· πλήρης εικόνων και παρομοιώσεων· ενθουσιαστικός, σε αναπτερώνει, σε συνεπαίρνει και σε συναρπάζει σε αφάνταστο σημείο. Γι’ αυτό επονομάσθηκε Χρυσόστομος και το επίθετο αυτό εκτόπισε το όνομά του Ιωάννης και έγινε το κύριο όνομά του. Γι’ αυτό το απολυτίκιό του αρχίζει απ’ αυτό το γνώρισμά του και λέγει ότι η χάρη του στόματός του έλαμψε σαν χρυσάφι και φώτισε ολόκληρη την οικουμένην. Και δεν τη φώτισε μόνο όταν ζούσε, αλλά τη φωτίζει συνεχώς και θα τη φωτίζει μέχρι Β΄ Παρουσίας δια των συγγραφών του, που διασώζουν τη διδασκαλία του διαχρονικά. Λέγει το συναξάρι του της 13ης Νοεμβρίου· «Μύσας (αφού έκλεισε) το στόμα, αφήκεν ημίν άλλο τας βίβλους στόμα».

   Γι’ αυτό ο άγιος Χρυσόστομος είναι οικουμενικός άγιος. Τον γνωρίζει όλος ο κόσμος. Τον δέχονται όλοι οι χριστιανοί ανεξαρτήτως δόγματος. Η ακτινοβολία του είναι παγκόσμιος και η επίδρασή του αιώνια και διαχρονική.

   Πρέπει να σημειωθεί ότι η οικουμενικότητά του αυτή φαίνεται στο ότι επί των ημερών του ανεδείχθη το Πατριαρχείο της Κων/πόλεως ως Οικουμενικό. Είχε προετοιμάσει το έδαφος γι’ αυτό ο μεγάλος προκάτοχός του, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, αλλά ο Χρυσόστομος ήταν ο πρώτος που ενήργησε σαν οικουμενικός πατριάρχης. Γι’ αυτό σε παλιές εικόνες των τριών ιεραρχών μόνο αυτός εικονίζεται να φορά αντί φαιλονίου, που φοράν οι αρχιερείς στις αγιογραφίες, σάκκο.

   Στη γιορτή του δε στις 13 Νοεμβρίου, όπως και στην ανακομιδή των οστών του 27 Ιανουαρίου, στο Θρόνο τίθεται η εικόνα του αγίου Χρυσοστόμου. Προσδένεται δε στο δεξιό στύλο η πατερίτσα. Ο πατριάρχης δεν ανεβαίνει στον Θρόνο, αλλά χοροστατεί από το σύνθρονο χωρίς μανδύα και πατερίτσα. Δεν ευλογεί με τον σταυρό, δεν ψάλλουν «εις πολλά έτη» οι χοροί, ούτε εις το τέλος της Θείας Λειτουργίας ψάλλεται «τον δεσπότην και αρχιερέα ημών». Τιμώμενο πρόσωπο τις δύο αυτές ημέρες είναι ο ιερός Χρυσόστομος. Η ιδιαιτέρα αυτή τιμή στο πρόσωπο του αντανακλά εκτός από την έκπαγλη αγιότητά του και το ανεπανάληπτο της προσωπικότητάς του και τη σημασία που είχε για το Πατριαρχείο της Κων/πόλεως η άνοδος του στον επισκοπικό της Θρόνο.

   Η χάρη αυτή βέβαια δεν ήταν μόνο ανθρώπινη αλλά και υπήρξε και θεϊκό χάρισμα, που του εδόθη για τις ανάγκες της Εκκλησίας και της ιεραποστολής. Λέγει το κοντάκιό του· «Εκ των ουρανών εδέξω την θείαν χάριν, και διά των σων, χειλέων πάντας διδάσκεις, προσκυνείν εν Τριάδι τον ένα Θεόν· Ιωάννη Χρυσόστομε, παμμακάριστε όσιε, επαξίως ευφημούμέν σε· υπάρχεις γαρ καθηγητής ως τα θεία σαφών». Του δόθηκε η χάρη για να επεξηγεί «τα θεία».

   Λέγει η παράδοση της Εκκλησίας μας ότι «στόμα Χριστού Παύλος· και στόμα Παύλου Χρυσόστομος». Ο ιερός Χρυσόστομος είναι ο μεγαλύτερος ιεροκήρυκας, είναι το χρυσό στόμα της Εκκλησίας αλλά είναι και ο μεγαλύτερος ερμηνευτής των Γραφών, που ερμήνευσε σχεδόν όλη την αγία Γραφή. Ειδικώτερα είναι ο κύριος και καλύτερος ερμηνευτής των επιστολών του Παύλου· γι’ αυτό και ονομάσθηκε «στόμα Παύλου.

   Ένα μικρό δείγμα της ερμηνευτικής του ικανότητας θα παραθέσουμε. Είπε ο Χριστός· «αν σε σκανδαλίζει το δεξί σου μάτι βγάλτο και αν σε σκανδαλίζει το δεξί σου χέρι κόψτο». Λέγει ο ιερός πατήρ· δεν εννοεί να βγάλουμε το μάτι μας και να κόψουμε το χέρι μας, διότι αν ήταν αυτό τότε θα έλεγε να βγάλουμε και το αριστερό μάτι μας και να κόψουμε και το δεξί χέρι μας, γιατί και μ’ αυτά μπορούμε ν’ αμαρτήσουμε.

   Εκτός τούτου δεν είναι το μάτι που βλέπει και το χέρι που ενεργεί αλλά είναι η διάθεση και το πνεύμα που έχουμε. Αυτό που βλέπει ένας πονηρός και σκανδαλίζεται το ίδιο βλέπει κι ένας άγιος και ωφελείται.

   Λοιπόν δεν είναι τα σωματικά μας μέλη που πρέπει να εξοντώσουμε, αλλά είναι πρόσωπα ή πράγματα που είναι τόσο πολύτιμα για μας όσο είναι τα μάτια μας και το δεξί μας χέρι. Λέμε· «αυτός ο άνθρωπος είναι το δεξί μου χέρι» και οι μητέρες προσφωνούν τα παιδιά τους «μάτια μου». Από αυτές τις εκφράσεις που χρησιμοποιούμε καταλαβαίνουμε την ορθότητα της ερμηνείας του Χρυσοστόμου.

* * *

   «αφιλαργυρίας τω κόσμω θησαυρούς εναπέθετο»· Περίεργη αυτή η φράση του ι. Χρυσοστόμου για τους κοσμικούς ανθρώπους. Θησαυροί αφιλαργυρίας! Πολύ κατανοητή όμως και πολύ σωστή για όσους έχουν «νουν Χριστού». Οι πραγματικοί και αληθινοί και αιώνιοι θησαυροί είναι οι πνευματικοί. Γι’ αυτό ο Χριστός είπε· «μη θησαυρίζετε υμίν θησαυρούς επί της γης, όπου σης και βρώσις αφανίζει, και όπου κλέπται διορύσσουσι και κλέπτουσι· θησαυρίζετε δε υμίν θησαυρούς εν ουρανώ…» (Ματθ. 6, 19-20).

   Ένας απ’ αυτούς τους πνευματικούς θησαυρούς είναι η ελεημοσύνη της οποίας ο ιερός Χρυσόστομος υπήρξε μέγας και φανατικός εγκωμιαστής. Την εκθειάζει αφάνταστα. Τη συγκρίνει με την ιερωσύνη και το χριστιανικό θυσιαστήριο (Ε.Π.Ε., Χρυσοστόμου έργα, 19,526 και εξής), λέγει ότι παρέχει άφεση αμαρτιών (ενθ. ανωτ. σ. 507) και ότι είναι ανώτερη από το θαύμα (ενθ. ανωτ. σ. 447).

* * *

   «το ύψος της ταπεινοφροσύνης υπέδειξεν». Η άλλη μεγάλη αρετή του χριστιανισμού· η ταπεινοφροσύνη. Η στολή της θεότητας κατά τους πατέρες. Η πρώτη που μακαρίζεται από τον Χριστό στην επί του Όρους Ομιλία του (Ματθ.5,3). Το μεγαλείο της ταπεινώσεως φαίνεται στο πρόσωπο του Χριστού. Η κένωση Του (Φιλιπ. 2,5-11), η τόσο ταπεινωτική κατά το φαινόμενο, είναι αυτή που τον δόξασε υπερεκπερισσού σαν άνθρωπο και που ανάγκασε τα επουράνια και τα επίγεια και τα καταχθόνια και πάσα γλώσσα να κλίνουν γόνυ και να τον προσκυνήσουν ως Θεάνθρωπο. Ο ιερός Χρυσόστομος ως ιεροκήρυξ και ερμηνευτής των Γραφών είναι ο άφθαστος υμνογράφος της και συγχρόνως αυτός που την εβίωσε με συνέπεια και πληρότητα.

* * *

   «Αλλά σοις λόγοις παιδεύων, πάτερ Ιωάννη Χρυσόστομε, πρέσβευε τω Λόγω Χριστώ τω Θεώ, σωθήναι τας ψυχάς ημών». Η παιδεία δια του λόγου, προφορικού και γραπτού, το μεγάλο όπλο του χριστιανισμού. Ο χριστιανισμός δεν επιβάλλεται με τη βία ούτε με τη ψυχολογική ή άλλη πίεση, αλλά εμπνέει και ελκύει και καθοδηγεί δια του σωστού και χαριτωμένου λόγου και δια του εμπράκτου παραδείγματος των ανά τους αιώνες αποστόλων του.

   Συγχρόνως όμως με την παιδεία του λόγου συμβάλλει στην αποδοχή και βίωση του ευαγγελίου η ολόθερμη, έμπονη και επίμονη προσευχή των αποστόλων. Η «προσευχή και η διακονία του λόγου» (πρβλ. Πραξ.6,4) είναι το κύριο έργο των αποστόλων. Λοιπόν και μεις οι πιστοί που απολαμβάνουμε τη χρυσή διδασκαλία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου ζητούμε να μας συνδράμει και με την προσευχή του προς τον Λόγον, τον Θεάνθρωπο Ιησού. Αμήν· γένοιτο.

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ