Εἴχαμε ἀναφερθεῖ σὲ προηγούμενο ἄρθρο μας στὴν ἐπανάσταση τῆς Ἀντιοχείας τὸ387μ.Χ., στὶς συνέπειες ποὺ εἶχε γιὰ τὸ λαό, καὶ γιὰ τὶς προσπάθειες ποὺ κατέβαλαν ὁ ἴ. Χρυσόστομος μαζὶ μὲ τοὺς μοναχοὺς καὶ τοὺς ἱερεῖς τῆς Ἀντιοχείας, γιὰ ν’ ἀναβληθεῖ ἡ δίκη τῶν πρωταιτίων καὶ νὰ σταλεῖ πρεσβεῖα στὸν αὐτοκράτορα γιὰ διευθέτηση τοῦ θέματος μὲ ἐπιείκεια. Εἴχαμε δεῖ ὅμως, ὅτι εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς, ὁ ἐπίσκοπος Φλαβιανὸς εἶχε ἀναχωρήσει γιὰ τὴν Κῶν/πόλη, γιὰ νὰ πείσει τὸν αὐτοκράτορα Θεοδόσιο νὰ δώσει χάρη στοὺς ἐπαναστάτες καὶ νὰ μὴ τοὺς τιμωρήσει. Ἃς δοῦμε τί συνέβη μ’ αὐτὴ τὴν ἀποστολή.

  Προτοῦ φθάσει ἡ πρεσβεία τῶν μοναχῶν, ἔφθασε ὁ ἐπίσκοπος Φλαβιανὸς στὴν Κῶν/πόλη καὶ ἀμέσως πῆγε στὸ παλάτι. Ὁ αὐτοκράτωρ, μόλις τὸν συνάντησε, νευριασμένος κατηγόρησε τοὺς Ἀντιοχεῖς γιὰ ἀγνωμοσύνη, ἀφοῦ τόσα καλὰ παλαιότερα προσέφερε αὐτὸς στὴ πόλη τους, καὶ γιὰ ἀσέβεια, ἀφοῦ σπάσανε τοὺς ἀνδριάντες ὄχι μόνο αὐτοῦ καὶ τῶν παιδιῶν τοῦ ἀλλὰ καὶ τῆς συζύγου τοῦ Πλακίλλας, ἡ ὁποία ἦταν πολὺ ἐνάρετη, εἶχε πεθάνει πρὶν δυὸ χρόνια, στὶς14 Σεπτεμβρίου τοῦ385, καὶ ἀνακηρύχτηκε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ἁγία, λόγω τῆς ζωῆς καὶ τῆς δράσεώς της. Ποιὸς ὁ λόγος νὰ τὰ βάζουν καὶ μὲ τοὺς ἀνεύθυνους νεκρούς; Ὁ Φλαβιανός, ὅταν εἶδε τὴν ὀργὴ τοῦ αὐτοκράτορα, μίλησε πολὺ διπλωματικὰ στὴν ἀρχὴ γιὰ νὰ τὸν μαλακώσεικαὶ ἀργότερα τὸν συμβούλευσε μὲ δεξιοτεχνία καὶ σύνεση, ὥστε νὰ πετύχει τὴν σωτηρία τῆς Ἀντιοχείας. Ἃς ἀπολαύσουμε τὸ λόγο του.

  «Βασιλιὰ πράγματί μας εὐεργέτησες καὶ εἶχες μεγάλη ἀγάπη γιὰ τὴ πόλη μας. Καὶ πράγματί σου φερθήκαμε, μὲ τὴ συνεργεῖα τοῦ διαβόλου βέβαια, μὲ ἀγνωμοσύνη. Καὶ πράγματι ὁμολογῶ, ὅ,τι κι ἂν κάνεις, δὲν πρόκειται ἄξια νὰ μᾶς τιμωρήσεις. Κι ἂν κατασκάψεις τὴν πόλη, κι ἂν τὴν κάψεις, κι ἄν μας φονεύσεις ὅλους. Μαζὶ μὲ σένα ὅλη ἡ οἰκουμένη μας κατηγορεῖ.
  »Ἂν θέλεις ὅμως ὑπάρχει θεραπεία τοῦ κακοῦ. Διότι τὰ μεγάλα καὶ ἀφόρητα καὶ ὀδυνηρὰ γεγονότα γίνονται αἴτια γιὰ νὰ προκύψουν μεγάλες ὠφέλειες καὶ ἀγαθά. Βασιλιὰ θυμήσου ὅτι οἱ προπάτορές μας φέρθηκαν μὲ ἀγνωμοσύνη πρὸς τὸν Θεὸ καὶ συνεργάσθηκαν μὲ τὸν διάβολο, ὁ ὁποῖος δὲν τοὺς εἶχεπροσφέρει τίποτα. Κι ὅμως ὁ Θεὸς δὲν τοὺς κατάστρεψε' τοὺς τιμώρησε παιδαγωγικὰ βγάζοντάς τους ἀπὸ τὸν παράδεισο καί, συνεργαζόμενος μὲ τὸν Υἱό του, τιμώρησε τὸν πρωταίτιο τῆς παρακοῆς τὸν διάβολο. Ἂν τιμωρήσεις τοὺς Ἀντιοχεῖς καταστρέφοντάς τους, τότε οὐσιαστικὰ ἱκανοποιεῖς τὸν διάβολο' ὁ ὁποῖος παρέσυρε τοὺς Ἀντιοχεῖς σ’ αὐτὴ τὴν ἀνταρσία, γιὰ νὰ τοὺς καταστρέψει. Ἂν τοὺς συγχωρήσεις καὶ τὸν διάβολο ἐξουδετερώνεις ποὺ φθόνησε τὴν Ἀντιόχεια, λόγω τῆς δικῆς σου εὐνοίας, καὶ αὐτοὺς τοὺς γεμίζεις τύψεις γιὰτὴν ἄτιμη καὶ ἄδικη συμπεριφορά τους. Καταστρέψανε τ’ ἀγάλματά σου' μπορεῖς ὅμως ἐσὺ μὲ τὴν φιλανθρωπία σου καὶ τὴν συγγνώμη σου, σὲ κάθε Ἀντιοχέα νὰ ἱδρύσεις τὸ ἄκτιστο ἄγαλμά σου, μέσα στὴ ψυχή του γιὰ πάντοτε.

  »Λὲς ὅτι κανένας ἄλλος βασιλιὰς δὲν ξευτελίστηκε, ὅπως ἐσύ. Ἂν θέλεις ὅμως αὐτὴ ἡ ὕβρη μπορεῖ νὰ σοῦ δώσει λαμπρότερο στεφάνι ἀπὸ τὸ στέμμα ποὺ φορεῖς. Διότι στὸν ἄρχοντα δὲν προσδίδει τόσο ἀξία-ἡ τιμὴ καὶ ὁ σεβασμὸς τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὸ ἀξίωμα ποὺ ἔχει- ἀλλὰ κυρίως καὶ προπαντὸς ἡ προσωπική του ἀρετή. Τὸ διάδημα εἶναι ἀπόδειξη τῆς ἀρετῆς σου ὅπως καὶ τῆς εὐνοίας τοῦ Θεοῦ' ἀλλὰ ἐκεῖνο ποὺ θὰ σὲ καταστήσει πιὸ ἀξιοθαύμαστο καὶ θεοπρόβλητο εἶναι ἡ συγγνώμη καὶ ἡ φιλανθρωπία. Καὶ θὰ μοῦ ἐπιτρέψεις νὰ σοῦ θυμίσω ἕνα γεγονός, ποὺ συνέβη σ’ ἕνα προκάτοχο τοῦ θρόνου σου. Ο Μ. Κωνσταντῖνος, ὅταν κάποτε λιθοβόλησαν τὸν ἀνδριάντα του καὶ τὸν κατέστρεψαν, ἐνῷ οἱ συνεργάτες τοῦ τὸν ὑπέδειξαν νὰ τιμωρήσει σκληρὰ τοὺς αἰτίους τοῦ γεγονότος, ἐκεῖνος δὲν τὸ ἔκανε. Ἀλλὰ φιλοσοφικὰ φερόμενος, ἀφοῦ μὲ ἀταραξία καὶ ἀδιαφορία ψηλάφησε μὲ τὰ χέρια τοῦ τὸ πρόσωπό του, χαμογέλασε ἤρεμα καὶ εἶπε' «Δὲν βλέπω πουθενὰ πληγῆ. Ὅλο μου τὸ κεφάλι εἶναι ἐν τάξει, τὸ δὲ πρόσωπό μου δὲν ἔχει ὑποστεῖ καμμία ἀλλοίωση». Οἱ συνεργάτες ποὺ τὸν προέτρεπαν γιὰ τιμωρία ντροπιάστηκαν καὶ ὑποχώρησαν. Πολλὰ τὰ κατορθώματα τοῦ Μ. Κωνσταντίνου' τὸ λεχθὲν ὅμως ἀπὸ αὐτὸν στὴ περίπτωση αὐτὴ εἶναι τὸ λαμπρότερο καὶ τὸ ὕψιστο. Ἀξίζει τοὺς ἐπαίνους τῶν ἀνθρώπων καὶ τὰ στεφάνια τοῦ Θεοῦ.

  »Ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει ἀνάγκη ξένων παραδειγμάτων. Βασιλιὰ θυμήσου, ὅτι μὲ εὐκαιρία τὴ γιορτὴ τοῦ Πάσχα ποὺ πλησιάζει, ἐξέδωσες διάταγμα ν’ ἀποφυλακισθοῦν ὅσοι ἐξέτιαν ποινὴ στὶς φυλακές. Ἐκεῖ ἔγραψες' «Μακάρι νὰ μποροῦσα νὰ φέρω ξανὰ στὴ ζωὴ καὶ τοὺς τεθνεώτας, λόγω τιμωρίας, διὰ θανάτου». Κι ὅμως βασιλιὰ μπορεῖς μ’ ἕνασου λόγο ν’ ἀναστήσεις τὴν νεκρωθεῖσα Ἀντιόχεια. Μπορεῖς νὰ τὴν εὐεργετήσεις περισσότερο ἀπ’ αὐτὸν ποὺ τὴν ἵδρυσε. Διότι ἡ Ἀντιόχεια τώρα πεθαίνει καὶ οὐδὲν ὄφελος ποὺ ἱδρύθηκε. Ἐὰν τὴν ἐλευθέρωνες ἀπὸ τοὺς βαρβάρους καὶ ἄλλοι τὸ ἔκαναν αὐτό. Δὲν εἶναι θαυμαστό' θαυμαστὸ εἶναι νὰ τὴν συγχωρήσεις. Ἔπειτα δὲν πρόκειται μόνο γιὰ τὸ πρόσωπό σου' πρόκειται καὶ γιὰ τὸν χριστιανισμό. Ἐὰν ἔχει τὴ δύναμη νὰ ἀναπλάσει τοὺς ἀνθρώπους κατὰ τὸ πρότυπό του Σωτῆρος Χριστοῦ ποὺ συγχωροῦσε καὶ τοὺς ἐχθρούς του. Ἰουδαῖοι καὶ εἰδωλολάτρες περιμένουν νὰ τὸ δοῦν αὐτό. Μὴν ἀκοῦς αὐτοὺς ποὺ λένε ὅτι ἂν δὲν τιμωρηθεῖ ἡ Ἀντιόχεια θὰ εἶναι κακὸ παράδειγμα καὶ γιὰ τὶς ἄλλες πόλεις. Ὅλοι γνωρίζουν ὅτι μπορεῖς νὰ τιμωρήσεις τοὺς πάντες. Οἱ δὲ Ἀντιοχεῖς τιμωρήθηκαν ἀπὸ τὴν ἀγωνία τους καὶ ἀπὸ τὰ ὅσα παθαίνουν τώρα. Εὔκολο εἶναι νὰ τιμωρήσεις. Δύσκολο καὶ ἔκτακτο καὶ σπάνιο εἶναι νὰ συγχωρήσεις. Καὶ μάλιστα ὅταν εἶσαι βασιλιάς.

  »Βασιλιά, σὲ τιμᾷ ἡ Ἀντιόχεια στέλνοντας ἐμένα, διότι ξέρει τὴν εὐσέβειά σου γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ ὅτι προτιμᾷς ἀντὶ ἄλλων ἀρχῶν τοὺς ἱερεῖς τοῦ Θεοῦ, ἀκόμη κι ἂν εἶναι εὐτελεῖς. Ἔρχομαι ὅμως πρεσβευτὴς ὄχι μόνο ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν Θεὸ ὁ ὁποῖος λέγει' «Ἐὰν ἀφῆτε τοὶς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, ἀφήσει καὶ ὑμὶν ὁ πατὴρ ὑμῶν ὁ οὐράνιος' ἐὰν δὲ μὴ ἀφῆτε τοὶς ἀνθρώποις τὰ παραπτώματα αὐτῶν, οὐδὲ ὁ πατὴρ ὑμῶν ἀφήσει τὰ παραπτώματα ὑμῶν»(Μάτθ. 6,14-15). Θυμήσου, πὼς καὶ σὺ ἔχεις βασιλιὰ τὸν ὁποῖο πρέπει ν’ ἀκοῦς. Θυμήσου, ὅτι καὶ σὺ κάποτε θὰ κριθεῖς' καὶ ὅτι ἂν παρατηρήσει ὁ Θεὸς τὶς ἀνομίες μας, κανένας δὲν μπορεῖ νὰ σταθεῖ ἀθῷος ἀπέναντί του. Θυμήσου, πὼς συγχώρησε ὁ Χριστὸς τοὺς σταυρωτές του' καὶ πὼς συνεχῶς συγχωρεῖ καὶ μᾶς ἀγαπᾷ ὅλους μας, καὶ «ἀνατέλλει τὸν ἥλιο ἐπὶ πονηροὺς καὶ ἀγαθοὺς καὶ βρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους».
  »Βασιλιὰ μὴ ντροπιάσεις τὶς ἐλπίδες μας καὶ μὴν ἀποδείξεις ψεύτικες τὶς ὑποσχέσεις ποὺ ἔδωσα στὸ λαό. Ἐὰν μὲ ἀκούσεις θὰ γυρίσω μὲ παρρησία πολλή. Ἐὰν ὅμως ὄχι, τότε ὄχι μόνο δὲν θὰ ἐπιστρέψω πίσω ἀλλὰ καὶ θ’ ἀρνηθῶ τὴν Ἀντιόχεια ὡς πατρίδα μου καὶ θὰ γραφῶ ὡς πολίτης σὲ ἄλλη. Ποτὲ νὰ μὴν ὑπάρξει πατρίδα μου αὐτή, ποὺ ἐσὺ ὁ πιὸ φιλάνθρωπος καὶ ὁ πιὸ ἥμερος ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, δὲν δέχθηκε νὰ τὴ δεχθεῖ καὶ νὰ τὴ συγχωρήσει».

  Ὁ αὐτοκράτωρ συγκινήθηκε μέχρι δακρύων ἀπὸ τὸ λόγο τοῦ ἐπισκόπου, ἔδωσε συγγνώμη, καὶ προέτρεψε τὸν ἐπίσκοπο νὰ σπεύσει νὰ ἐπιτελέσει τὴν ἑορτὴ τοῦ Πάσχα. Ἔστειλε ταχυδρόμους ν’ ἀναγγείλουν ἐσπευσμένα τὴ χαρμόσυνη εἴδηση στὴν Ἀντιόχεια καὶ ὑποσχέθηκε ὅτι καὶ αὐτοπροσώπως θὰ τὴν ἐπισκεφθεῖ. Οἱ Ἀντιοχεῖς, μόλις ᾖρθε ἡ εἴδηση στόλισαν καὶ φωταγώγησαν τὴνπόλη σὰ νὰ γιόρταζαν τὰ ἐγκαίνια τῆς δημιουργίας της. Ὁ ἅγιος Χρυσόστομος τὴν ἡμέρα τοῦ Πάσχα ἀνέβηκε στὸν ἄμβωνα καὶ εἶπε' «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς πού μας ἀξιώνει τὴν ἱερὰ αὐτὴ ἑορτὴ μὲ χαρὰ καὶ σωφροσύνη πολλὴ νὰ τὴν γιορτάσουμε καὶ ὁ ὁποῖος ἀποδίδει τὴν κεφαλὴ στὸ σῶμα, τὸν ποιμένα στὰ πρόβατα, τὸν δάσκαλο στοὺς μαθητές, τὸν στρατηγὸ στοὺς στρατιῶτες, τὸν ἀρχιερέα στοὺς ἱερεῖς. Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς «ὁ ποιῶν ὑπερεκπερισσοὺ ὁ αἰτούμεθα ἢ νοοῦμεν»(πρβλ. Ἐφεσ. 3,20).

  Ἔτσι ἔληξε ἡ μεγάλη αὐτὴ δοκιμασία τῆς Ἀντιοχείας, ἡ ὁποία κράτησε ἐπὶ δίμηνο καὶ συντάραξε κυριολεκτικὰ τὴν πολυάνθρωπη αὐτὴ πόλη. Κατὰ τὸ γεγονὸς αὐτό, φάνηκε ἡ μεγάλη δύναμη τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἡ κοινωνική της προσφορά. Ἡ προσωπικότητα τοῦ Χρυσοστόμου κυριάρχησε, ἀφοῦ αὐτὸς-μὲ τὶς21 ὁμιλίες ποὺ ἐκφώνησε «εἰς τοὺς ἀνδριάντας»- δὲν παραμύθησε μόνο τὸ λαό, οὔτε καὶ φρόντισε μόνο γιὰ τὴν αἴσια ἀντιμετώπιση τοῦ γεγονότος, ἀλλὰ ἐπωφελούμενος τὴν ψυχολογικὴ κατάσταση τῶν ἀνθρώπων, καταπολέμησε ἀποτελεσματικὰ διάφορες κακίες τῶν Ἀντιοχέων καὶ μάλιστα τὴ βλασφημία καὶ τὴ ροπὴ πρὸς τοὺς ὅρκους. Μελετώντας κανεὶς τὶς ὁμιλίες αὐτές, βλέπει λεπτομερῶς τὴν ἐξέλιξη τῆς ἐπαναστάσεως τῆς Ἀντιοχείας, τὸν ἡρωισμὸ τοῦ ἐπισκόπου Φλαβιανοῦ, τῶν μοναχῶν, καὶ τῶν ἱερέων τῆς πόλεως. Ἀπὸ τὶς ὁμιλίες αὐτές, ἡ πρώτη, ἐκφωνήθηκεπέντε μέρες πρὶν τὴ θραύση τῶν ἀνδριάντων. Θέμα τῆς ἦταν' «οἱ αἰτίες τῶν θλίψεων καὶ τῶν συμφορῶν». Προφητικὸ κυριολεκτικὰ θέμα, ποὺ προετοίμασε τοὺς Ἀντιοχεῖς γιὰ ὅσα ἐπρόκειτο νὰ συμβοῦν, καὶ προαπάντησε στὸ «γιατί» ποὺ προβάλλουν οἱ ἄνθρωποι, ὅποτε τοὺς τυχαίνει κάποια συμφορά. Ἡ δὲ19η ὁμιλία, ἀφορᾷ τὴν Κυριακὴ πρὸ τῆς Ἀναλήψεως καὶ δὲν σχετίζεται μὲ τὰ διαδραματισθέντα γεγονότα. Εὐχῆς ἔργον θὰ ἦταν, νὰ διαβαστοῦν ἀπ’ ὅλους μας οἱ ὁμιλίες αὐτές, ὥστε ν’ ἀπολαύσουμε μὲ τὴ γλῶσσα τοῦ Χρυσοστόμου τὸ προαναφερθὲν γεγονός.