Μακκαβαίοι ονομάζονται·
α΄) Η ιουδαϊκή οικογένεια του ιερέως Ματταθίου και των πέντε υιών του που αγωνίστηκε εναντίον των κατακτητών και καταπιεστών της ιουδαϊκής θρησκείας κατά την ελληνιστική περίοδο και η οποία ανέλαβε ηγετικό ρόλο στον αγώνα των Ιουδαίων κατά των κατακτητών. Μακκαβά στα εβραϊκά σημαίνει το σφυρί και κατ’ επέκταση το σφυροκοπώ. Μακκαβαίοι λοιπόν ονομάσθηκαν γιατί σφυροκόπησαν τον ασεβή κατακτητή.
β΄) Οι μάρτυρες που μαρτύρησαν την περίοδο εκείνη και οι οποίοι περιλαμβάνονται και στο χριστιανικό εορτολόγιο
γ΄) Έχουμε επίσης τα τέσσερα βιβλία των Μακκαβαίων, που περιγράφουν την εξέγερση των Ιουδαίων (Α΄ Β΄ Γ΄ Μακκαβαίων) όπως και το μαρτύριο των μαρτύρων (Δ΄ Μακκαβαίων).
Στο άρθρο αυτό θ’ ασχοληθούμε με τους μάρτυρες Μακκαβαίους, το μαρτύριο των οποίων περιγράφει με λεπτομέρειες το βιβλίο Δ΄ Μακκαβαίων.
Ο Αντίοχος Δ΄ ο Επιφανής βασιλιάς της Συρίας, εκ των επιγόνων των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου, κατείχε την Ιουδαία τον 2ον αιώνα π. Χ. Ο Αντίοχος εκτός της εθνικής υποταγής των Ιουδαίων θέλησε να τους υποτάξει και θρησκευτικώς. Σύμφωνα με το Δ΄ βιβλίο των Μακκαβαίων, καθαίρεσε τον Ονία από αρχιερέα και τοποθέτησε τον αδελφό αυτού που ήταν του χεριού του. Μετά εξέδωσε διάταγμα ότι θα τιμωρείται με θάνατο όποιος τηρεί τον Μωσαϊκό Νόμο. Κι αφού είδε ότι δεν τους τρομοκράτησε άρχισε να βασανίζει τους Ιουδαίους ν’ απαρνηθούν τον Ιουδαϊσμό τρώγοντας απαγορευμένες από το νόμο τροφές και ειδωλόθυτα.
Ανάμεσα στους Ιουδαίους που αντιστάθηκαν τότε ήταν ένας γέροντας ιερεύς, ο Ελεάζαρος, μορφωμένος και ενάρετος. Ο Αντίοχος για να κάμψει την αντίσταση του τον έγδυσε και άρχισε να τον μαστιγώνει. Εξουθενωμένος και αιμόφυρτος δεν υπέκυψε· αντιθέτως προσπάθησε να εμψυχώσει τους συμπατριώτες του λέγοντας· «Ω παιδιά του Αβραάμ, με αξιοπρέπεια θυσιαστείτε για την πατρώα ευσέβεια». Οι δήμιοι εν τέλει τον πήραν και τον έκαψαν. Αυτός υπήρξε ο Ελεάζαρος. «Αδυνατώτερος καλάμου λόγω φύσεως, σθεναρώτερος όμως βαλανιδιάς βαθυρίζου λόγω αρχών» σημειώνει ένας συναξαριογράφος του, ο Μιχαήλ Γαλανός.
Μετά τον Ελεάζαρο ο Αντίοχος στράφηκε σε επτά αδέλφια ορφανά από πατέρα, οι οποίοι είχαν μαζί τους την μητέρα τους. Πίστευσε ότι αυτούς σαν νέους θα τους έπειθε. Τους συμβούλευσε να μη μιμηθούν το παράδειγμα του Ελεαζάρου. Να λυπηθούν τα νιάτα τους. Εις μάτην όμως οι προτροπές του. Διέταξε τότε να εκτεθούν τα όργανα των βασανιστηρίων για να τους φοβίσει. Κι αυτό όμως δεν τους πτόησε.
Ο Αντίοχος άρχισε τότε από τον μεγαλύτερο. Τον μαστίγωσε, τον έρριξε στον τροχό όπου υπέστη εξαρθρώσεις των μελών του και τέλος σε ανθρακιά για να καεί. Έτσι βασανιζόμενος παρέδωσε την ψυχή του λέγοντας· «Με βασανίζεις, όχι διότι είμαι δολοφόνος ή ασεβής, αλλά επειδή είμαι υπερασπιστής του θείου νόμου. Μιμηθείτε με αδελφοί μου και μη λιποτακτήσετε προδίδοντας τον αγώνα μου».
Τον δεύτερο τον σχίσανε το κορμί με σιδερένια νύχια και τον γδάρανε. Και κείνος καρτερόψυχα έλεγε· «Πόσο γλυκός είναι κάθε τρόπος θανάτου χάριν της πατρώας ευσεβείας! Τύραννε υποφέρεις περισσότερο από μένα, βλέποντας να νικάται το γόητρό σου από την υπομονή που με εμπνέει η θρησκεία μου».
Ο τρίτος όταν ήρθε η σειρά του είπε· «ο ίδιος πατέρας με έσπειρε και η ίδια μητέρα με γέννησε και με την ίδια πίστη ανατράφηκα. Εάν έχετε και άλλα βασανιστήρια φέρτε τα διά το σώμα μου, διότι την ψυχή μου δεν μπορείτε να την αγγίσετε». Εκείνοι εξαρθρώσανε τα χέρια και τα πόδια του, αχρηστεύοντας έτσι τα μέλη του και τσάκιζαν τα δάκτυλα, τους βραχίονες, τα σκέλη και τους αγκώνες. Μετά τον έγδαραν και τον οδήγησαν στον τροχό όπου και απέθανε.
Ο τέταρτος είπε κι αυτός συγκινητικά λόγια· «Ορκίζομαι στον θάνατο των αδελφών μου και στον αιώνιο όλεθρο του τυράννου, όπως επίσης και στην αιώνια ζωή των ευσεβών ότι δεν θ’ αρνηθώ την ευγενή μας αδελφότητα. Επινόησε τύραννε και νέα βασανιστήρια για να μάθεις ότι είμαι πραγματικός αδελφός των μαρτύρων». Ο Αντίοχος διέταξε να του κόψουνε την γλώσσα. Εκείνος όμως πρόλαβε και είπε· «εάν με κόψεις τη γλώσσα και πάλι ο Θεός θα με ακούει, όπως ακούει και αυτούς που σιωπούν. Τη γλώσσα μπορείς να την κόψεις όχι όμως και τον ευσεβή λογισμό μου».
Ο πέμπτος όρμησε μόνος του στο χώρο του μαρτυρίου και ήλεγξε και αυτός δριμύτατα τον Αντίοχο για την τακτική του. Τον ονόμασε «εχθρό της αρετής και των ανθρώπων». Τον βάλανε κι αυτόν στον τροχό και τον φορέσανε σιδερένια παπούτσια.
Ο έκτος είπε· «είμαι νεώτερος κατά την ηλικία αλλά είμαι συνηλικιώτης των αδελφών μου ως προς τας πεποιθήσεις. Θα μαρτυρήσω γι’ αυτές όπως και οι αδελφοί μου». Με τον τροχό, με εξαρθρώσεις μελών, με φωτιά από κάτω και τρυπώντας τον με καμένες σούβλες τον φονεύσανε κι αυτόν.
Ο έβδομος, που ήταν μικρός εντελώς, αν και τον λυπήθηκε ο τύραννος και προσπάθησε να τον μεταπείσει, προσπαθώντας να προσεταιριστεί και την μητέρα του για τον σκοπό αυτό, εκείνος δεν κάμφθηκε αλλά προφασίστηκε ότι κάτι θέλει να πει στον βασιλιά ιδιαιτέρως και πήγε και έπεσε μόνος του στα τηγάνια που καίγανε. Λέγει ο ιερός Χρυσόστομος· αν θαυμάζουμε τον Ισαάκ που δεν πήδησε από τον βωμό όταν τον θυσίαζε ο πατέρας του, ας θαυμάσουμε και τον μικρότερο αδελφό που πήγε μόνος του να μαρτυρήσει. Όπως οι καμένοι από τη θερινή ζέστα τρέχουν και πέφτουν στα νερά της λίμνης ή των ποταμών για να δροσισθούν έτσι κι αυτός, φλεγόμενος από την επιθυμία του μαρτυρίου, έπεσε στα θερμά καζάνια σαν να έπεφτε σε δροσερά νερά.
Το ίδιο έκανε και η μητέρα του. Δεν είπε έξι παιδιά έδωσα. Φθάνουν αυτά. Ας σώσω το στερνοπαίδι μου. Ας κρατήσω κάποιον να με γηροκομήσει. Αυτή τρύγησε όλο τον καρπό του δένδρου της. Δεν άφησε κανένα να σαπίσει. Και με τα λόγια, σαν με χέρια, τον σήκωσε και τον έβαλε στα καζάνια και τον βοήθησε να θυσιαστεί. Έγινε ο νυμφαγωγός των παιδιών της. Τέλεσε τους γάμους τους με τον Νυμφίο καμαρώνοντάς τα και εμψυχώνοντάς τα. Η φωτιά του μαρτυρίου ήταν η λαμπάδα του γάμου γι’ αυτήν. Ο καπνός και η μυρουδιά της καμένης σάρκας των παιδιών της ήταν το άρωμά της! Και τέλος σαν ελαία κατάκαρπος έδωσε και τον εαυτό της θυσία στο Θεό.
Έτσι όλοι μαρτύρησαν και όλοι στεφανώθηκαν. Την ενότητα της φύσεως την διατήρησαν και στην ενότητα της πράξεως. Στους αγώνες στεφανώνεται πάντα ο πρώτος. Εδώ όλοι είναι πρώτοι και μεγάλοι.
Ο άγιος Χρυσόστομος σε τρεις υπέροχες ομιλίες του πλέκει το εγκώμιο των μαρτύρων αυτών της Παλαιάς Διαθήκης. Αναφέρει ότι οι μάρτυρες αυτοί λάμπουν περισσότερο από τον ήλιο. Τα οστά τους λάμπουν και χύνουν ένα άρρητο φως που τυφλώνει τους δημίους. Ένας γέροντας, ο πρωτομάρτυρας της Παλαιάς Διαθήκης, επτά νέοι και μία μητέρα, μη έχοντας εξωτερικές δυνάμεις έχοντας όμως φοβερή πίστη, αντέξανε στα φοβερώτερα μαρτύρια. Απέδειξαν στην πράξη το ρητό που ανέφερε ο Θεός στον απόστολο Παύλο «ή δύναμις μου εν ασθενεία τελειούται» (Β΄ Κορ. 12,9) και φανέρωσαν ότι στο μαρτύριο δεν φαίνεται η δύναμη των μαρτύρων αλλά η δύναμη του Θεού που ενδυναμώνει τους μάρτυρες.
Ειδικά η μητέρα τους είναι η μεγαλύτερη αθλήτρια και η μεγαλύτερη μάρτυς. Μαρτύρησε οκτώ φορές. Μία η ίδια προσωπικά και επτά φορές όταν θυσιαζόταν τα παιδιά της και κείνη τα έβλεπε. Γιατί σαν μητέρα συναισθηματικά δεμένη με τα βλαστάρια της συνέπασχε και συναλγούσε με αυτά όταν βασανιζόταν. Αν υμνούμε και γεραίρουμε τον Αβραάμ, γιατί πήγε να θυσιάσει το μονάκριβο παιδί του, πόσο πρέπει να υμνούμε και να δοξάζουμε την αγία αυτή μητέρα που θυσίασε επτά παιδιά της; Νίκησε όχι μόνο τον τύραννο αλλά και αυτό το πανίσχυρο μητρικό ένστικτο. Απέδειξε ότι αγαπά το Θεό πάνω από τα παιδιά της. Αλλά απέδειξε ότι αγαπά και τα παιδιά της ουσιαστικά, πραγματικά, αληθινά. Θέλησε όλα να στεφανωθούν και όλα να λάμψουν με την άφθαρτη δόξα του μαρτυρίου. Τα γέννησε σαρκικά αλλά τα γέννησε και πνευματικά με τη στάση της, την καρτερία της την διδαχή της, την συμπαράστασή της. Δοκίμασε τους πόνους των σωματικών τοκετών, αλλά δοκίμασε και τους πόνους των πνευματικών τοκετών. Ποια μητέρα γέννησε επτά μάρτυρες και μαρτύρησε και η ίδια; Ποια μητέρα προσέφερε επτά παιδιά; Μπορούμε να πούμε και σ’ αυτήν το «Μακαρία η κοιλία η βαστάσα υμάς και μαστοί ους εθηλάσατε».
Τους αγίους Μακκαβαίους η Εκκλησία μας τιμά την 1η Αυγούστου.
ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ