Α´. Ωφέλεια και μόνο από την αναφορά του ονόματος του αγίου Αντωνίου.
Γράφει ο Μ. Αθανάσιος στους μοναχούς της Δύσεως, που ζήτησαν να μάθουν για το πρόσωπο και τη ζωή του Μ. Αντωνίου, ότι δέχεται ευχάριστα να τους απαντήσει, διότι «γι' αυτόν το κέρδος και η ωφέλεια είναι μεγάλη και μόνο που αναφέρει το όνομα του Μ. Αντωνίου». Δηλαδή δεν πρόκειται να ωφεληθούν μόνο οι μοναχοί της Δύσεως, αλλά και ο ίδιος ο Αθανάσιος και μάλιστα μόνο με την αναφορά του ονόματος του Μ. Αντωνίου.
Αυτή η ομολογία του Μ. Αθανασίου θυμίζει κάτι παρόμοιο, που λέγει ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης για τον άγιο Στέφανο, τον αρχιδιάκονο, πρωτομάρτυρα και απόστολο. Λέγει ο Γρηγόριος Νύσσης ότι «Δεν παύω να αναφέρω το όνομα του Στεφάνου, αλλά ενώ το λέγω χίλιες και μυριάδες φορές, δεν χορταίνω να το επαναλαμβάνω. Γιατί δεν υπάρχει κόρος για τον άγιο Στέφανο». Η αναφορά και μόνο του ονόματος ενός προσώπου μας θυμίζει την ζωή του, την δράση του, τους αγώνες του, την αρετή του. Συνεπώς η ωφέλεια που προκύπτει είναι τεράστια.
Αλλά η αναφορά και μόνο του ονόματος είναι και μία προσευχή προς τον άγιο που φέρει το όνομα αυτό. Δεν χρειάζεται επίκληση του ελέους και της βοηθείας του αγίου πάντοτε. Και μόνο που αναφέρουμε το όνομά του και μάλιστα κατ' επανάληψη και χωρίς να πλήττουμε, αλλά αντίθετα παραμένοντας αχόρταστοι από τη θύμηση του αγίου, προσευχόμαστε σ' αυτόν κατά τον πιο ωραίο τρόπο. Δείχνουμε την αγάπη μας, τον πόθο μας, τον θαυμασμό μας, την προσκόλλησή μας στο πρόσωπο του αγίου.
Η συνεχής αναφορά του ονόματος είναι και μια συμμετοχή στη ζωή του αλλά και στους στεφάνους του. Λέγει ο Μ. Βασίλειος στην ομιλία του προς τους σαράντα μάρτυρες που μαρτύρησαν στη λίμνη της Σεβαστείας της Αρμενίας το 320 μ. Χ. «Μακάρισον γνησίως τον μαρτυρήσαντα, ίνα γένη μάρτυς τη προαιρέσει και εκβής χωρίς διωγμού, χωρίς πυρά, χωρίς μαστίγων, τον αυτών εκείνοις μισθών ηξιωμένος». Δηλαδή να μακαρίσεις αληθινά, πραγματικά, χωρίς προσποίηση, αυτόν που μαρτύρησε, δια να γίνεις μάρτυς κατά την διάθεση και θα καταλήξεις να αξιωθείς τους ίδιους μισθούς με εκείνους, χωρίς να διωχθείς, χωρίς να καείς στη φωτιά, χωρίς να μαστιγωθείς.
Β´. Αληθινά τα όσα λέγονται για τον Μ. Αντώνιο.
Οι μοναχοί της Δύσεως παρακάλεσαν επίσης τον Μ. Αθανάσιο να τους γράψει αν είναι αληθινά τα όσα λέγονται για τον Μ. Αντώνιο. Η ζωή των μεγάλων αγίων της Εκκλησίας μας είναι τόσο εκπληκτική, που μερικές φορές αναρωτιόμαστε αν όντως είναι αλήθεια τα όσα διαβάζουμε για εκείνους. Νήστευσαν σαράντα μερόνυχτα ο Μωυσής και ο Ηλίας, έτρωγε μέλι και ακρίδες ο τίμιος Πρόδρομος, μπήκε ο Αχαάβ στο άρμα του να πάει στην Ιεζράελ (πόλη όπου είχε το ανάκτορό του), να αναγγείλει στην Ιεζάβελ την σφαγή των ιερέων από τον Ηλία, και ο Ηλίας έτρεχε με τα πόδια του περισσότερο από το άρμα του Αχαάβ και προπορευόταν και άλλα πολλά παρόμοια. Μας φαίνονται απίστευτα. Έχοντας ως κριτήριο τις ελλείψεις μας και τις χαμηλές επιδόσεις μας στην πνευματική ζωή, μένουμε έκπληκτοι και δύσπιστοι στα όσα πέτυχαν οι άγιοι.
Έτσι και αυτά που έκανε ο Μ. Αντώνιος να αγρυπνεί πολύ συχνά όλη τη νύχτα, χωρίς να κοιμάται καθόλου· να τρώει μία φορά μετά τη δύση του ηλίου, μερικές φορές δε ανά δύο μέρες ή ανά τέσσερις μέρες, το δε φαγητό του να είναι ψωμί και αλάτι και το ποτό του μόνο νερό· να κάνει προσευχή για να φάει και να συναρπάζεται στους ουρανούς και να περνά όλη την ημέρα και όλη την νύχτα στην προσευχή, χωρίς εν τέλει να φάει· να κοιμάται πάνω σε ψάθα ή επί το πλείστον στο χώμα· να μη πλένεται με νερό και να μη αλείφεται με λάδι κατά τη συνήθεια της εποχής, να μένει για πολλά έτη σε ένα μνήμα (οι τάφοι τότε ήταν λαξευτοί μέσα σε βράχους ή κατασκευαζόταν θολωτοί όπως οι σημερινοί φούρνοι και έκλειναν με πόρτα εξωτερική) ή σε ένα έρημο κατάλυμα που ήταν γεμάτο φίδια, να πραγματοποιεί εκπληκτικά θαύματα, όλα αυτά έκαναν τους μοναχούς της Δύσεως να ρωτούν αν είναι αληθινά όσα ακούνε για τον Μ. Αντώνιο.
Γ´. Λίγα είναι τα όσα λέγονται εν σχέσει με όσα δεν γνωρίζουμε για τον άγιο.
Ο Μ. Αθανάσιος απάντησε στους μοναχούς της Δύσεως ότι είναι αληθινά τα όσα λέγονται για τον Μ. Αντώνιο και να μη αμφιβάλλουν, αλλά να τα πιστεύουν. Πλην όμως να ξέρουν ότι είναι λίγα εν σχέσει με αυτά που παραμένουν άγνωστα. Ακόμη και αυτά που θα τους γράψει ο ίδιος θα είναι λίγα, εν σχέσει με τα όσα έχουν διαδραματιστεί. Γι᾽αυτό πρέπει να ρωτούν συνεχώς αυτούς που έρχονται στην Ευρώπη από τα μέρη της Αιγύπτου, για να τους λένε και όσα γνωρίζουν οι ίδιοι, ώστε να μπορέσουν να ολοκληρώσουν την ιστορία του Μ. Αντωνίου.
Ο ευαγγελιστής Ιωάννης τελειώνοντας την διήγηση του ευαγγελίου του παρατηρεί κι αυτός ότι είναι τόσα πολλά αυτά που έκανε ο Ιησούς, που αν τα γράψουν όλα δεν θα χωρέσει ο κόσμος τα βιβλία που θα τα περιγράφουν (Ιω. 21,25)!
Ο άγιος Χρυσόστομος, μιλώντας για τα οράματα που είδε ο Παύλος, λέγει ότι είναι άπειρα είχε «υπερβολή αποκαλύψεων» (Β´Κορ. 21,7) και ότι ελάχιστα μόνο αναφέρει ο ίδιος, και αυτά γιατί τον ανάγκασαν οι εχθροί του, που ήθελαν να τον υποτιμούν, για να παύσει να έχει κύρος το κήρυγμά του και να μη εμπνέει το πρόσωπο του τα μέλη της Εκκλησίας. Ο Παύλος, λέγει ο άγιος Χρυσόστομος, έκανε συνεχώς επισκέψεις στον ουρανό και μιλούσε με τον Χριστό, όπως κάνουμε εμείς επισκέψεις στους φίλους μας και τους γνωστούς μας. Γι' αυτό ονομάζεται και ουρανοβάμων· βάδιζε στον ουρανό όπως βάδιζε και στη γη.
Συνεπώς υπάρχει μεγάλο μέρος της ζωής των αγίων, που δεν το γνωρίζουμε και που είναι αδύνατο να περιγραφεί στην εντέλεια. Το γνωρίζει μόνο ο Θεός, ο οποίος και θα τους αμείψει ανάλογα. Κι αν αυτά τα λίγα που ξέρουμε μας κάνουν και δυσπιστούμε, τι θα νιώθαμε αν γνωρίζαμε λεπτομερώς όλα τα κατορθώματά τους;
ΑΡΧΙΜ. ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ