Ανάμεσα στα όσα διασώζει η παράδοση της Εκκλησίας μας για τον άγιο Νικόλαο είναι ότι αυτός υπήρξε «εν λόγω και έργω» διδάσκαλος της εγκρατείας. «Κανόνα πίστεως και εικόνα πραότητος, εγκρατείας διδάσκαλον ανέδειξέ σε τη ποίμνη σου η των πραγμάτων αλήθεια» ψάλλει η Εκκλησία μας στο απολυτίκιο του. Γι’ αυτό ας μελετήσουμε σήμερα το μεγάλο αυτό θέμα της εγκρατείας.

  Λέγει ο ευαγγελιστής Λουκάς στο ευαγγέλιο του· «Προσέχετε δε εαυτοίς μήποτε βαρηθώσιν υμών αι καρδίαι εν κραιπάλη και μέθη και μέριμναις βιωτικαίς, και αιφνίδιος εφ’ υμάς επιστή η ημέρα εκείνη· ως παγίς γαρ επελεύσεται επί πάντας τους καθημένους επί πρόσωπον πάσης της γης. Αγρυπνείτε ουν εν παντί καιρώ δεόμενοι ίνα καταξιωθήτε εκφυγείν πάντα τα μέλλοντα γίνεσθαι και σταθήναι έμπροσθεν του υιού του ανθρώπου (Λουκ.21,34-36).

 Προσέχετε λέγει ο Χριστός τους εαυτούς σας, όχι τι κάνουν οι άλλοι και να τους κριτικάρουμε, θα γίνει βέβαια κι αυτό μερικές φορές και μάλιστα από τους αρμοδίους. Ο πατέρας θα συμβουλεύσει τα παιδιά του, ο διδάσκαλος τους μαθητές του, ο ιερεύς τους ενορίτες του, ο φίλος τον φίλο. Με αγάπη βέβαια και φιλανθρωπία. Χωρίς να ξεχνά ότι κι αυτός είναι άνθρωπος και υπόκειται στους πειρασμούς. Πρωτίστως όμως πρέπει να κριτικάρουμε και να ελέγχουμε τον εαυτό μας. Λοιπόν τι πρέπει να προσέξουμε στον εαυτό μας;

 Μήποτε βαρηθώσιν υμών αι καρδίαι. Πάρετε ένα βαμβάκι σε μικρή ποσότητα και αραιωμένο. Αν το φυσήξετε πετά στον αέρα ή το παίρνει δυνατός άνεμος αν φυσά. Αν το βρέξεις όμως γίνεται βαρύ και πέφτει στο δάπεδο. Οι λεύκες έρχεται εποχή που βγάζουν κάτι σαν βαμβάκι. Για να το σκουπίσεις από κάτω ή να το συλλέξεις είναι αδύνατο. Αν όμως το βρέξεις τότε σκουπίζεται εύκολα. Έτσι και ο άνθρωπος βαραίνει από την κραιπάλη, τη μέθη και τις βιωτικές μέριμνες. Ας δούμε το καθένα απ’ αυτά χωριστά.

  Α΄. Η κραιπάλη. Κραιπάλη είναι η βαριά μέθη. Η μέθη με πονοκέφαλο και εμετό. Κατ’ επέκταση σημαίνει την αλόγιστη, άμετρη και υπερβολική απόλαυση των υλικών αγαθών. Ο υπερβολικός κόρος· η υπερβολική αναζήτηση της ηδονής.

  Στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται ότι, όποτε οι Ισραηλίτες ικανοποίησαν με πλησμονή τις υλικές τους ανάγκες, τότε απομακρυνθήκανε από το Θεό. «Ελιπάνθη, επαχύνθη και απελάκτισε ο Ισραήλ» (Δευτ. 32,15) διότι ακριβώς «ενεπλήσθη σφόδρα» Ψαλ. 77,29). Ή όταν αναζήτησαν με σφοδρή επιθυμία και πάθος την υπέρμετρη και όσο το δυνατόν περισσότερη απόκτηση και απόλαυση των υλικών αγαθών τότε καταστράφηκαν πνευματικά και υλικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Λώτ, ο οποίος πήγε και κατοίκησε στα Σόδομα -όταν χώρισε από τον θείο του Αβραάμ- μόνο και μόνο γιατί είχαν πολλά αγαθά. Λόγω όμως των πολλών αγαθών και της άνευ μέτρου ικανοποιήσεως των ηδονών, οι Σοδομίτες λέγει η Γραφή, έφθασαν σε ανωμαλίες φρικτές. Έγιναν ομοφυλόφιλοι και ο Λωτ κατοικώντας μαζί τους αναγκάσθηκε να πάρει γαμβρούς Σοδομίτες. Κι απ’ ότι φαίνεται στην αγία Γραφή και οι κόρες του μεγαλώνοντας στα Σόδομα κι αυτές διεφθάρησαν. Η δε γυναίκα του απορροφήθηκε εντελώς από τα υλικά αγαθά μ’ αποτέλεσμα, όταν έφυγε από τα Σόδομα, επειδή παράκουσε την εντολή του Θεού να μη γυρίσει να δει πίσω της, έγινε στήλη άλατος. Στο τέλος και ο Λώτ και οι κόρες του μείνανε εντελώς ακτήμονες και άστεγοι και πένητες, αφού όλη η περιουσία τους καταστράφηκε.

  Β΄. Η μέθη. Και η μέθη είναι ένα από τα κακά της άνευ μέτρου απολαύσεως των υλικών αγαθών. Το υπερβολικό κρασί υπήρξε το αρχαιότερο ναρκωτικό. Ζαλίζει και ναρκώνει και αποσυνθέτει τον άνθρωπο. Ο Νώε ο μόνος που έσωσε ο Θεός, μαζί με την οικογένεια του, έπεσε από απροσεξία στο αμάρτημα της μέθης. Θέλησε ν’ απολαύσει άνευ μέτρου το χυμό του σταφυλιού. Αποτέλεσμα να μεθύσει από το μούστο και να πετάξει τα ρούχα του και να ξευτελιστεί μπροστά στα παιδιά του. Ποιος; Αυτός που ήταν ο μόνος ενάρετος στην εποχή του. Ο δε Λωτ επειδή ήπιε πολύ μετά την καταστροφή των Σοδόμων, ίσως για να διασκεδάσει τη λύπη του, έφθασε στο αμάρτημα της αιμομιξίας με τις κόρες του.

  Γ΄. Οι βιωτικές μέριμνες. Η αποκλειστική και έμμονη ενασχόληση με τα της ζωής και η πλήρη απορρόφηση του ανθρώπου με τα γήινα προβλήματα αποτελεί, όσο κι αν φαίνεται αθώα και δικαιολογημένη κατάσταση, θανάσιμο αμάρτημα. Στη παραβολή του σπορέως ο Χριστός κάνει αναφορά στο σπόρο που πέφτει μέσα στ’ αγκάθια κι αυτά τον πνίγουν. Κι εξηγεί ότι τα’ αγκάθια είναι οι μέριμνες. Ο δε δημιουργός του παρακλητικού κανόνος ψάλλει με σπαραγμό· «Εκύκλωσαν αι του βίου μου ζάλαι, ωσεί μέλισσαι κηρίον Παρθένε».

  Λέγει πάλι ο ευαγγελιστής Λουκάς· «Και καθώς εγένετο εν ταις ημέραις Νώε, ούτως έσται και εν ταις ημέραις του υιού του ανθρώπου· ήσθιον έπινον, εγάμουν, εξεγαμίζοντο, άχρι ης ημέρας εισήλθε Νώε στην κιβωτόν, και ήλθεν ο κατακλυσμός και απώλεσεν άπαντας. Ομοίως και ως εγένετο εν ταις ημέραις Λωτ ήσθιον, έπινον, ηγόραζον, επώλουν, εφύτευον, ωκοδόμουν· η (την) δε ημέρα εξήλθε Λωτ από Σοδόμων, έβρεξε πυρ και θείον απ’ ουρανού και απώλεσεν άπαντας (17,26-29).

  Τρώγανε, πίνανε, παντρευόταν, αρραβωνιαζόταν, πουλούσαν, φύτευαν, έκτιζαν. Πράγματα συνήθη και απαραίτητα και αναγκαία. Όταν αυτά όμως μονοπωλούν το ενδιαφέρον μας και τις δραστηριότητές μας, όταν μας απορροφούν σε βαθμό που να ξεχνάμε το Θεό και τον συνάνθρωπό μας, τότε είναι επιβλαβή και θανάσιμα διά τον τελικό προορισμό μας.

 Γι’ αυτό η Εκκλησία μας και οι άγιοι της συνιστούν εγκράτεια. Εγκράτεια στο φαγητό και το ποτό. Εγκράτεια στον ύπνο. Εγκράτεια στην ικανοποίηση των ενστίκτων. Εγκράτεια στην ενασχόλησή μας με τις βιωτικές υποθέσεις. Και προτρέπουν νηστεία, αγρυπνία, προσευχή, μελέτη Γραφής και πατέρων της Εκκλησίας, νήψη και εγρήγορση.

  Αυτή την εγκράτεια εβίωσε και εδίδαξε ο άγιος Νικόλαος. Το καλύτερο δώρο που έχουμε να του προσφέρουμε στη γιορτή του είναι ν’ ακούσουμε τη διδαχή του και να μιμηθούμε το παράδειγμά του. Γένοιτο.