Όταν διαβάζουμε τα μαρτυρολόγια της Εκκλησίας μας, τα βιβλία δηλαδή που περιγράφουν τη ζωή και το μαρτύριο των αγίων, συναντάμε πολύ συχνά τη φράση ότι ο μάρτυς «δεν θυσίασε στα είδωλα ή δεν προσκύνησε τα είδωλα» ή ότι «κορόιδεψε τους ειδωλολάτρες για τα ψεύτικα είδωλα που λατρεύουν» ή ότι ο μάρτυς «χρησιμοποίησε κάποιο τέχνασμα για να ξεσκεπάσει την ψεύτικη θρησκεία των ειδώλων».
Πολύ συχνά λοιπόν αντιμετωπίζουμε και συναντάμε τη λέξη είδωλο. Στο μαρτύριο του μεγαλομάρτυρος Γεωργίου, υπάρχει ολόκληρο τέχνασμα που έκανε ο άγιος μέσα στο ναό των ειδώλων, για να ξεσκεπάσει την απάτη τους. Δεν θα το διηγηθώ, απλώς σας το αναφέρω, ώστε όσοι θέλετε και ενδιαφέρεσθε να διαβάσετε το μαρτύριο του αγίου και ν’ απολαύσετε το γεγονός. Θα ήθελα όμως ν’ αναλύσω λίγο τι σημαίνει η λέξη είδωλο και αν υπάρχει σήμερα ειδωλολατρεία.
Όταν στη χριστιανική γραμματεία γίνεται λόγος για είδωλο, εννοούμε κυρίως το υλικό εκείνο αντικείμενο ή πρόσωπο ή δημιούργημα του ανθρώπου στο οποίο αποδίδονται θείες ιδιότητες και μάλιστα ο άνθρωπος το προσεγγίζει και το τιμά με λατρευτική διάθεση. Δηλαδή ένα δένδρο, ένα ζώο, μια πέτρα, ένα βουνό, ένα ποτάμι, ή κάποιο πρόσωπο θεωρείται εκ των ων ουκ άνευ για τη σωτηρία και την ευτυχία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος στο αντικείμενο ή πρόσωπο αυτό εναποθέτει κάθε ελπίδα του, κάθε σχέδιό του, κάθε προσδοκία του. Εκτός δε ότι το τιμά και το λατρεύει, αφοσιώνεται σε αυτό και θυσιάζεται γι’ αυτό. Με άλλα λόγια στο είδωλο βλέπει ο άνθρωπος το Σωτήρα του.
Κύριος υποκινητής και αίτιος της τάσης του ανθρώπου να λατρεύει τα είδωλα είναι ο ίδιος ο διάβολος. Αυτός είναι που πρώτος έκανε τον εαυτό του είδωλο και τον λάτρευσε ως Θεό, επαναστατώντας εναντίον του πραγματικού και αληθινού Θεού. Αυτός είναι που υποκίνησε και καλλιέργησε και στους πρωτοπλάστους την τάση για «εθελοθρησκεία» (Κολ. 2,23), δηλαδή απόρριψη του αληθινού Θεού και ειδωλοποίηση εκείνου που αρέσει στο εγώ μας, με υποκειμενικά και όχι αντικειμενικά κριτήρια. Το κάνει αυτό, γιατί πάσχοντας από ακατάσχετη και αθεράπευτη υπερηφάνεια, θέλει να λατρεύεται από τους ανθρώπους ως Θεός και να τους εξουσιάζει και να τους καταδυναστεύει έστω και έμμεσα, χωρίς να φαίνεται ο ίδιος. Γι’ αυτό η αγία Γραφή θεωρεί τους θεούς των ειδωλολατρών ως δαιμόνια· «Οι θεοί των εθνών δαιμόνια» (Ψαλμ. 95,5) και γι’ αυτό γράφει στον επίσκοπο της Περγάμου (Αποκ. 2,13) «οίδα τα έργα σου και που κατοικείς· όπου ο θρόνος του Σατανά». Το λέγει αυτό διότι η Πέργαμος ήταν στο έπακρο ειδωλολατρική, με πλήθος ναών και βωμών, και έτσι ουσιαστικά βασίλευε ο σατανάς.
Ο διάβολος επίσης είναι αυτός που υποκινεί και την τάση να υποδουλωθούμε στα πάθη μας και αντί να εξουσιάζουμε τις ορμές και τα ένστικτά μας να μας εξουσιάζουν αυτά και μάλιστα να μας καταδυναστεύουν κατά τρόπο αφόρητο, καταστρεπτικό και συγχρόνως εξευτελιστικό ενίοτε. Γι’ αυτό πολλές φορές συναντούμε σε ασκητικά και πατερικά κείμενα εκφράσεις όπως «ο δαίμων της πορνείας, της λαιμαργίας, της φιλαργυρίας», και άλλες παρόμοιες. Επίσης έχουμε περιπτώσεις που διαβάζουμε στα συναξάρια ότι όταν διάφοροι άγιοι συνέτριβαν με θαύματα τα είδωλα, μέσα απ’ αυτά ακουγόταν φωνές και κραυγές. Ήταν μια κατά παραχώρηση Θεού φανερή απόδειξη ότι πίσω από το είδωλο του ψεύτικου Θεού βρισκόταν ο διάβολος. Συνεπώς ο άνθρωπος που λατρεύει τα είδωλα ουσιαστικά λατρεύει το σατανά.
* * *
Ας μη περάσει όμως από το μυαλό μας η σκέψη ότι η ειδωλολατρεία και η σατανολατρεία ήταν πρόβλημα μόνο των παλαιών εποχών. Δυστυχώς υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πάντοτε. Και στις μέρες μας υπάρχουν μάγισσες, μέντιουμ, αστρολόγοι, σατανικές λατρείες, προλήψεις και δεισιδαιμονίες. Ταινίες κινηματογραφικές με ανάλογο περιεχόμενο βρίσκονται στο κέντρο των προτιμήσεων των ανθρώπων και σημειώνουν μεγάλη επιτυχία. Επίκαιρο και χαρακτηριστικό παράδειγμα τα βιβλία και οι ταινίες του Harry Potter.
Επίσης η τάση που υπάρχει να εξοβελίζει ο άνθρωπος το Θεό από τη ζωή του και τον πολιτισμό του και ν’ απολυτοποιεί την τέχνη, την τεχνική, την τεχνολογία, τις σύγχρονες ανακαλύψεις, την πολιτική, τα διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα, τον χουμανισμό και να νομίζει ότι μπορεί να υποκαταστήσει με όλα αυτά το Θεό, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ειδωλολατρεία και μάλιστα στην πιο επικίνδυνη και αρχέγονη της μορφή. Είναι η αναβίωση της περιπτώσεως των πρωτοπλάστων να γίνουν θεοί χωρίς το Θεό, της προσπάθειας των ανθρώπων να φθάσουν στον ουρανό μόνοι τους με τον πύργο της Βαβέλ, η «εθελοθρησκεία» για την οποία μας μιλά ο Παύλος στην προς Κολοσσαείς επιστολή του.
Ακόμη και οι πιστοί άνθρωποι είναι κάποτε και εν τινί μέτρω ειδωλολάτρες. Όταν εξοβελίζουμε το Θεό από το κέντρο της καρδιάς μας και εναποθέτουμε ή υποθηκεύουμε όλες τις ελπίδες μας είτε στις προσωπικές μας ικανότητες, είτε στο κοινωνικό μας γόητρο και την επιτυχία, είτε στα παιδιά μας ή στον σύζυγο ή την σύζυγο· όταν δεν εμπιστευόμαστε την πρόνοια του Θεού· όταν έχουμε άγχος, απελπισία, μελαγχολία συνεχώς και ακαταπαύστως· όταν θέλουμε «να κόψουμε και να ράψουμε» το Θεό στα μέτρα μας· όταν δεν υπομένουμε τις δυσκολίες και τους πειρασμούς, που επιτρέπει ο Θεός στη ζωή μας· όταν θέλουμε «σώνει και καλά» να υποτάξουμε το Θεό στο δικό μας θέλημα και όχι να υποταχθούμε εμείς στο δικό του θέλημα· τότε είμαστε και εμείς ειδωλολάτρες και λατρεύουμε το μεγάλο είδωλο τον εαυτό μας.
Ιδιάζουσα περίπτωση ειδωλολατρείας είναι κι όταν θεοποιούμε πολιτικούς, καλλιτέχνες, ηθοποιούς, τραγουδιστές ή το κόμμα μας ή την ομάδα μας, ή στην περίπτωση «πιστών» ανθρώπων τον γέροντα και πνευματικό μας.
Όλες αυτές τις περιπτώσεις της ειδωλολατρείας, συνειδητές ή ασυνείδητες, θα πρέπει να τις αποφεύγουμε, εάν θέλουμε να είμαστε σωστοί και αληθινοί χριστιανοί και αν θέλουμε όντως να τιμάμε τους μάρτυρες που μαρτύρησαν για να πέσει η ειδωλολατρεία.
ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ