Στο άρθρο μας αυτό θα εξετάσουμε ποια είναι η επίδραση της κοινωνίας στην εξέλιξη των νέων μας. Τι προσφέρει και πως επιδρά στους νέους μας η κοινή γνώμη που επικρατεί, και πώς διαμορφώνει την ψυχή τους και τον χαρακτήρα τους η παιδεία που τους παρέχουμε. Και θα το εξετάσουμε αυτό βάσει της ζωής και των συγγραφών του ιερού Αυγουστίνου. Η εποχή που έζησε βέβαια είναι πολύ απομακρυσμένη από εμάς. Έζησε τον 4 αιώνα μ.Χ. Αν τον μελετήσουμε όμως, θα δούμε πολλές ομοιότητες με την δική μας. Ας δούμε λοιπόν το θέμα μας.
Ο ιερός Αυγουστίνος, στις περίφημες «Εξομολογήσεις» του, ανασκαλεύοντας την ζωή του από τα πρώτα του χρόνια, κάνει οξείες παρατηρήσεις πάνω στο θέμα της αγωγής. Παρατηρεί ότι στην αθλία εξέλιξη του χαρακτήρα του συνετέλεσε η φοβερή ροπή προς την αμαρτία που τον κατείχε, οι φρικαλέοι ατμοί των ηδονών που σκέπαζαν με νέφη σκοτεινά τον ορίζοντα της ψυχής του, αλλά και η κατάσταση της κοινωνίας της εποχής του, η οποία προσπαθούσε να τον εκπαιδεύσει και να τον τελειοποιήσει σύμφωνα με τα ‘πιστεύω’ της και την αδιαφορία της για το ηθικό κακό και την αμαρτία. Ας δούμε λεπτομερέστερα τις παρατηρήσεις αυτές του ιερού Αυγουστίνου.
Α΄. Η ασυνέπεια και η υποκρισία των παιδαγωγών.
Λέγει στις «Εξομολογήσεις» του ότι οι δάσκαλοι τον τιμωρούσαν δια τα ελαττώματά του τα παιδικά, αλλά σε λίγο τους έβλεπε να πέφτουν αυτοί στα ίδια. Τον τιμωρούσαν, γιατί παρατούσε την μελέτη και ασχολείτο με παιχνίδια, αλλά με τη σειρά τους οι ίδιοι ασχολούνταν με υποθέσεις αλλότριες των χρηστών ηθών1. Πόσο πρέπει να προσέξουμε αυτές τις παρατηρήσεις του ιερού Αυγουστίνου. Όλοι θυμόμαστε εκπαιδευτικούς, που μας απαγόρευαν το κάπνισμα σαν μαθητές, ενώ οι ίδιοι κάπνιζαν. Γνωρίσαμε επίσης γιατρούς, που μας λέγανε πόσο βλαβερό είναι το κάπνισμα, κι ενώ μας συμβούλευαν, οι ίδιοι κάπνιζαν. Παρατηρήσαμε τους γονείς μας να λένε ψέματα σε πολλές περιπτώσεις της καθημερινής ζωής, ενώ σε μας συνιστούσαν να λέμε την αλήθεια. Πόσο τραυματίζει την ψυχή των παιδιών αυτή η ασυνέπεια των μεγάλων.
Β΄. Η αδιαφορία για την αγωγή της ψυχής.
Όταν ήταν παιδί έτυχε να προσβληθεί από σοβαρό νόσημα και κινδύνευσε ν’ αποθάνει. Η μητέρα του έσπευσε να τον μυήσει στο μυστήριο του βαπτίσματος. Μόλις όμως ένοιωσε τον εαυτό του να συνέρχεται, ανέβαλε τον άγιο αυτό καθαρμό. Ο Αυγουστίνος ενθυμούμενος την αναβολή αυτή προσπαθεί να βρει την αιτία και θυμάται να λένε οι μεγαλύτεροί του το σλόγκαν «άφησέ τον να κάνει ότι θέλει· δεν έχει ακόμη βαπτισθεί». Συνεπώς η αναβολή είχε σκοπό να βυθισθεί με πλήρη ελευθερία στην αμαρτία. Και κριτικάρει ο ιερός άνδρας το σλόγκαν της τότε κοινωνίας και παρατηρεί· Γιατί προκειμένου περί της υγείας του σώματος δεν λέμε· «άφησέ τον να πληγωθεί περισσότερο, αφού δεν έχει θεραπευθεί ακόμη»2;Γιατί δύο μέτρα και δύο σταθμά; Γιατί δεν ενδιαφερόμαστε ουσιαστικά για την υγεία της ψυχής.
Σήμερα η κοινωνία μας δεν έχει το ίδιο σλόγκαν, αλλά έχει παρόμοια· «Νέοι είναι· τι να γίνει θ’ αμαρτήσουν». Ή «βράζει το αίμα τους πρέπει να δώσουν διέξοδο». «Μη νηστεύεις τώρα, είσαι παιδί. Αργότερα, όταν θα μεγαλώσεις, νήστευσε» και άλλα παρόμοια. Κι όμως, αν δεν λατρεύσει ο άνθρωπος τον Θεό στη νεότητά του πότε θα τον λατρεύσει; Και πότε θα μπουν οι βάσεις της σωστής ζωής;
Γ΄. Το ανόητο περιεχόμενο της αγωγής και η υποκρισία της.
Ενθυμούμενος ο Αυγουστίνος το περιεχόμενο της μορφώσεως της εποχής του, θυμάται τους ανόητους μύθους που τους δίδασκαν· π.χ. το μύθο που ο Δίας ετοιμάζεται να ρίξει χρυσή βροχή εις τα στήθη της Δανάης δια να την παραπλανήσει. Και θυμάται ότι ένας ακόλαστος νεανίας, βλέποντας τον μύθο αυτό του Δία σε τοιχογραφία, αναφώνησε· «Αφού ο Δίας, που συγκλονίζει το θόλο του ουρανού με κεραυνούς, κάνει τέτοια δεν θα τα κάνω εγώ ένας τιποτένιος άνθρωπος» (Ευνούχοι, Ταρεντίου 3,5)3. Θυμάται επίσης την υποκρισία της αγωγής του σχολείου που τιμωρεί τις παραβάσεις της γραμματικής και του συντακτικού, αδιαφορεί όμως για τα πάθη που αναδύονται από την ψυχή των παιδιών. Θυμάται την προσπάθεια των ρητόρων να μη περιπέσουν εις γλωσσικό σφάλμα, να αδιαφορούν όμως για τους εκδικητικούς παροξυσμούς της ψυχής τους4.
Να κάνουμε σύγκριση των όσων λέγει ο ι. Αυγουστίνος με τα όσα διαδραματίζονται στην εποχή μας; Αν το κάνουμε θα δούμε την ίδια κατάσταση και σήμερα. Ο Frank Schaeffer, διάσημος Αμερικανός, ορθόδοξος λαϊκός ιεροκήρυκας, μιλώντας για την κατάσταση της παιδείας στη Αμερική λέει τα εξής αξιοπρόσεκτα.
«Η παιδεία έχει χρεωκοπήσει. Ενδιαφέρεται περισσότερο να μάθουν τα παιδιά των 10 και 12 χρόνων τους τρόπους αντισύλληψης και λιγώτερο να μάθουν ανάγνωση και γραφή. Η χρεωκοπία αυτής της παιδείας φαίνεται από το γεγονός ότι το 50% των γάμων καταλήγουν στο διαζύγιο και το 1/3 των συλλήψεων καταλήγουν σε άμβλωση. Κι όλα αυτά για την προσωπική άνεση, αφού αυτή η κοινωνία θεωρεί την καριέρα και τον υλικό πλούτο ως το ύψιστο αγαθό. Το κέντρο σ’ αυτήν είναι ο εαυτός μας και η βιομηχανία της διασκεδάσεως. Η πνευματικότητα, ως πορεία προς τον Χριστό με την συνακόλουθη θυσία, ο δρόμος του σταυρού, ο ασκητικός αγώνας, η νηστεία είναι πράγματα μη συμβατά με την “κουλτούρα” αυτής της κοινωνίας» (Ορθ. Τύπος, Αθήνα, 23-1-98).
Δ΄. Η ευθύνη της οικογενείας.
Αλλά εκτός από το σχολείο και η οικογένεια επιδρά σοβαρότατα στην παιδεία του παιδιού και δυστυχώς, τις περισσότερες φορές, δυσμενώς για τη ψυχική αγωγή και συγκρότηση του παιδιού. Αναφέρεται και στην οικογένεια ο ι. Αυγουστίνος στις “Εξομολογήσεις” του. Θυμάται τον πατέρα του ο οποίος «ούτε καν ελάμβανε τον κόπο να μάθει εάν, ενηλικιούμενος, ακολουθούσα τάς οδούς Σου, εάν και κατά πόσον ήμουν ηθικός και αγνός. Ήτο αρκετόν δι αυτόν να είμαι “disertus”, ευφράδης, εύγλωττος ή μάλλον “desertus”, δηλαδή, έρημος της σοφίας Σου, ω Θεέ μου, Συ που είσαι ο μόνος αληθινός και αγαθός κύριος του αγρού Σου, θέλω να είπω της καρδίας μου»5!
Θυμάται επίσης ο ι. πατήρ ότι «μια ημέρα ο πατέρας μου παρατηρήσας είς τα λουτρά τα σημεία της συγκροτούμενης ανδρότητός μου, που με περιέβαλε, έτρεξε γεμάτος χαρά να το αναγγείλει εις την μητέρα μου, ως εάν είχε ήδη προεξοφλήσει την γέννηση εγγονών»6.
Κι’ ενώ οι γονείς του αντιλαμβάνονται την εμφάνιση ισχυρών ορμών «εν τούτοις δεν κατέβαλλαν καμμίαν φροντίδα δια ν’ αντιτάξουν τον γάμο εις την τοιαύτη κατολίσθηση. Να συντάσσω όσον το δυνατόν ωραιότερους λόγους, να πείθω με την τέχνην του ομιλείν, αυτή ήτο η μοναδική μέριμνά των»7.
Πόσο όμορφα ζωγραφίζει τους γονείς όλων των εποχών ο ιερός Αυγουστίνος. Όπως αναφέρει στο έργο του «De disciplina Christiana» (Η χριστιανική παιδεία) «Οι γονείς δεν επιθυμούν να μορφώσουν τα παιδιά τους κατά Χριστόν, αλλά κατά κόσμον». Οδηγούν τα παιδιά τους στα σχολεία, όπου τόσο πολύ ταλαιπωρούνται και μαθαίνουν τις περισσότερες φορές άχρηστα πράγματα, με σκοπό ν’ αποκτήσουν πλούτη και τιμές και να καταλάβουν αξιώματα. Σπάνια οι γονείς λένε στα παιδιά τους· «Μάθετε γράμματα για να μπορείτε να διαβάζετε την Αγία Γραφή». Επίσης χαίρονται για καθαρώς φυσικά και υλικά προσόντα, όπως η εμφάνιση των χαρακτηριστικών του ανδρός ή της γυναικός, που εξασφαλίζουν τη σύναψη γάμου και την διαιώνιση του είδους, αδιαφορώντας για την πνευματική ενηλικίωση και τους πνευματικούς γάμους που πρέπει να συνάψουμε όλοι μας με τον Θεό.
Είθε οι επισημάνσεις αυτές του ι. Αυγουστίνου να μας οδηγήσουν σε αυτοκριτική και αναθεώρηση των κατευθύνσεων που δίνουμε στα παιδιά μας, ως σχολείο, ως οικογένεια και ως κοινωνία.
Εξομολογήσεις Αγίου Αυγουστίνου, μετάφραση Ανδρέου Δαλέζιου, ΣΤ΄έκδοση, ΑΘΗΝΑΙ 1980.
1. σελ. 12 2. σελ. 14
3. σελ. 20
4. σελ. 23
5. σελ. 29
6. σελ. 29-30
7. σελ. 28.
ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ
ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ