Αντίοχος Δ´ ο Επιφανής (175-164 π. Χ.)
Οι στίχοι 21-45 του 11ου κεφαλαίου του βιβλίου του Δανιήλ αναφέρονται, προφητικά βέβαια, στον Αντίοχο Δ´ Επιφανή. Ήδη έγινε και προηγουμένως αναφορά στον Αντίοχο Δ´ (Δαν. 8,9-14 όραμα κριού και τράγου) και εδώ ο αρχάγγελος Γαβριήλ επανέρχεται.
Ο Αντίοχος Δ´ είναι το πρόσωπο που δίωξε τους Εβραίους και την θρησκεία τους όσο κανείς άλλος. Τα δεινά που υπέστησαν οι Ιουδαίοι από τους Πέρσες δεν προλέχθηκαν από τον αρχάγγελο Γαβριήλ με τόσες λεπτομέρειες που προλέχθηκαν τα δεινά που θα επέφερε ο Αντίοχος ο Δ´, διότι κατά την περίοδο των Περσών οι Ιουδαίοι είχαν κοντά τους τους προφήτες Αγγαίο και τον Ζαχαρία, οι οποίοι τους παρηγορούσαν και τους ενθάρρυναν. Τότε όμως κανείς προφήτης δεν υπήρχε κοντά τους.
Ορισμένα σημεία από την προφητεία αυτή σχετίζονται με τις προφητείες της Καινής Διαθήκης τις σχετικές με τον Αντίχριστο (στίχοι 36-37). Και όπως είναι σύνηθες στους προφήτες, όταν προφητεύουν περί της ευημερίας του ιουδαϊκού λαού στην Παλαιά Διαθήκη, χρησιμοποιούν εκφράσεις που έχουν εφαρμογή και στην βασιλεία του Χριστού και προφητεύουν καταστάσεις της βασιλείας αυτής. Παρόμοια, όταν προφητεύουν τα δεινά του παλαιού Ισραήλ, χρησιμοποιούν εκφράσεις που έχουν σχέση με την άνοδο και την πτώση του βασιλείου του Αντιχρίστου των εσχάτων χρόνων.
Ας δούμε το κείμενο που παρουσιάζει την προφητεία του αρχαγγέλου Γαβριήλ.
«Στη θέση (του Αντιόχου Γ´ του Μεγάλου) θα έλθει άλλος. Αυτός όμως θα είναι ξευτελισμένος και δεν θα του προσφέρουν βασιλικές τιμές. Θα έλθει όμως με πλούτο πολύ και θα γίνει κυρίαρχος του βασιλείου (της Συρίας) με δόλο και απατηλά μέσα. Στρατιωτικές δυνάμεις του βασιλιά της Αιγύπτου, οι οποίες σαν χείμαρρος όρμησαν και κατέκλυσαν την Συρία, θα συντριβούν κατά κράτος από τον βασιλιά της Συρίας. Θα συντριβή και ο ηγούμενος της Διαθήκης (ο Ιουδαίος αρχιερεύς). Ο βασιλιάς της Συρίας έπειτα από συνθήκες ειρήνης και φιλίας προς τον εχθρό του, τον βασιλιά της Αιγύπτου, θα φερθεί σε αυτόν με δόλο και απάτη. Θα μεταβεί στην Αίγυπτο με λίγο στρατό (για να μη δημιουργήσει υποψίες) και θα επιτύχει να γίνει κύριος της Κάτω Αιγύπτου). Θα εισβάλει χωρίς δυσκολία στις πλούσιες και εύφορες επαρχίες της Αιγύπτου και θα κάνει όσα δεν έκαναν οι πατέρες του ούτε και οι πατέρες των πατέρων του. Φερόμενος υποκριτικά και ύπουλα θα σκορπίζει στις επαρχίες αυτές τρόφιμα, λάφυρα και πλούτη· ταυτόχρονα όμως θα καταστρώνει σχέδια πονηρά και ολέθρια κατά της Αιγύπτου μέχρι κάποιο χρονικό διάστημα.
Θα εξεγείρει τον στρατό του και την καρδιά του εναντίον του βασιλιά του νότου (της Αιγύπτου) και θα επιτεθεί με μεγάλη στρατιωτική δύναμη. Ο βασιλιάς του νότου θα τον αντιμετωπίσει με πολύ και ισχυρό στρατό, δεν θα μπορέσει όμως να αντισταθεί με επιτυχία, διότι οι εχθροί του θα έχουν οργανώσει προδοσία εναντίον του. Θα καταφάγουν όλες τις απαραίτητες προμήθειές του και θα τον συντρίψουν. Ο βασιλιάς της Συρίας θα κατακλύσει με τον στρατό του σαν χείμαρρος την Αίγυπτο και θα πέσουν πολλοί νεκροί στο πεδίον της μάχης. Οι δύο αυτοί βασιλείς (της Συρίας και της Αιγύπτου) χωρίς ειλικρινή διάθεση αλλά με υποκρισία και δόλο θα καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και θα πουν ψέματα ο ένας στον άλλο, αλλά δεν θα ευοδωθούν τα σχέδιά τους, διότι ο Θεός θα επιτείνει τον χρόνο, που αυτοί σχεδίαζαν να ενεργήσουν κατά τις επιθυμίες της καρδιάς τους».
Ο Αντίοχος Δ´ ονόμασε τον εαυτό του Επιφανή, αλλά ο χαρακτήρας του ήταν το εντελώς αντίθετο. Εθνικοί συγγραφείς, όπως ο Έλληνας ιστορικός Πολύβιος (200 π. Χ.-118π. Χ.), τον περιγράφουν σαν ιδιότυπο χαρακτήρα, σκληρό, θυελλώδη, χαμερπή, φιλάργυρο. Είχε πολλές φαντασιοπληξίες και τρέλλες, γι᾽αυτό αντί για Επιφανή τον αποκαλούσαν ειρωνικά Επιμανή. Μετά την δηλητηρίαση του Σελεύκου Δ´ και ενώ ο υιός του Δημήτριος βρισκόταν στην Ρώμη, ανήλθε στο θρόνο ο αδελφός του Σελεύκου Δ´ , Αντίοχος ο Δ´, με δολοπλοκίες και με την βοήθεια του Ευμένους Β´ βασιλιά της Περγάμου (175 π. Χ.). Ο λαός του βασιλείου της Συρίας δεν του απέδωσε βασιλικές τιμές, γιατί γνώριζε ότι δεν ανήκει σε αυτόν ο βασιλικός θρόνος.
Εν τω μεταξύ ο βασιλιάς της Αιγύπτου Πτολεμαίος ΣΤ´ ο Φιλομήτωρ (180-145 π. Χ.), υιός του Πτολεμαίου Ε´ του Επιφανούς και της Κλεοπάτρας Α´ κήρυξε τον πόλεμο στον Αντίοχο Δ´ με πρόφαση ότι έπρεπε να πάρει την προίκα της μητέρας του, που είχε υποσχεθεί ο πατέρας της Αντίοχος Γ´. Η προίκα αυτή ήταν η Κοίλη Συρία και η Παλαιστίνη και δεν είχε αποδοθεί. Ο Αντίοχος Δ´τον νίκησε και τον συνέλαβε αιχμάλωτο στο Πηλούσιο όρος (171 π. Χ.). Επίσης συνέλαβε και φόνευσε τον «ηγούμενο της Διαθήκης» δηλαδή τον αρχιερέα Ονία Γ´και τον αντικατάστησε με τον αδελφό του Ιάσονα, ο οποίος ήταν φιλικά προσκείμενος σε αυτόν. Στον Δανιήλ ο Ιουδαϊκός λαός ονομάζεται «διαθήκη».
Ο Αντίοχος Δ´ ενώ συνήψε ειρήνη με τον Πτολεμαίο ΣΤ´ Φιλομήτορα, εν τούτοις, κινούμενος ύπουλα, πέτυχε να μεταβεί με λίγους άνδρες και να καταλάβει την εύφορη κάτω Αίγυπτο. Τελικά πέτυχε να καταλάβει όλη την Αίγυπτο, πράγμα που δεν είχαν επιτύχει οι προπάτορες του, «οι πατέρες του και οι πατέρες των πατέρων του». Διά να φανεί δε ότι δεν ήλθε ως κατακτητής αλλ' ως ελευθερωτής, σκόρπιζε επισιτισμό, λάφυρα και πλούτη. Ενώ όμως φερόταν έτσι δεν έπαυε να σκέπτεται πονηρά κατά των Αιγυπτίων.
Αφού ασφάλισε τα νώτα του, επέστρεψε εις την Ιουδαία για να τιμωρήσει τους Ιουδαίους, διότι εν τω μεταξύ είχαν επαναστατήσει εναντίον του, και κατέλαβε την Ιερουσαλήμ. Οι Αιγύπτιοι, επειδή ο βασιλιάς τους Πτολεμαίος ο ΣΤ´ ο Φιλομήτωρ είχε συλληφθεί, ανακήρυξαν βασιλιά τον αδελφό του Πτολεμαίο Ευεργέτη Β´ή Φύσκωνα. Ο Φύσκων συμβασίλευε με την Κλεοπάτρα στη Αλεξάνδρεια η οποία δεν καταληφθεί από τον Αντίοχο Δ´. Η Κλεοπάτρα ήταν αδελφή του, αφού ήταν κόρη του Αντιόχου Γ´. Ο Αντίοχος Δ´ επιτέθηκε με πολύ στρατό στον Πτολεμαίο Ευεργέτη Β´ ή Φύσκωνα, ο οποίος είχε κι αυτός πολύ στρατό, αλλά προδόθηκε από τους συμβούλους του. Όταν ο Αντίοχος νίκησε, άφησε ως βασιλιά τον κρατούμενό του Πτολεμαίο ΣΤ´ Φιλομήτωρα, διότι ισχυρίσθηκε ὀτι έκανε την εκστρατεία εναντίον του σφετεριστού του θρόνου Φύσκωνα. Ο στρατός του Αντιόχου Δ´ ξεχύθηκε ως χείμαρρος σε όλ την Αίγυπτο με αποτέλεσμα να φονευθούν πολλοί και ο Αντίοχος να γίνει κύριος και πάλι όλης της Αιγύπτου. Μετά τον πόλεμο οι βασιλείς Αντίοχος Δ´ ο Επιφανής και Πτολεμαίος ο ΣΤ´ο Φιλομήτωρ κάθισαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων στην Μέμφιδα και προσπάθησαν να απατήσει ο ένας τον άλλο.
Η ιστορία αποδεικνύει εντελώς αληθή τα όσα προφήτευσε στον Δανιήλ ο αρχάγγελος Γαβριήλ.
ΑΡΧΙΜ. ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ