(spithes.wordpress.com με μερικές τροποποιήσεις)

1. Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑΣ

  Αν και στον πολύ κόσμο είναι γνωστή η πρακτική-εφαρμοσμένη αστρολογία, δηλαδή οι γνωστές αστρολογικές προβλέψεις που βασίζονται στην μελέτη των ουρανίων κινήσεων, η βαθύτερη φιλοσοφία που οδηγεί σε αυτές τις προβλέψεις και αναλύσεις δεν είναι γνωστή. Μπορούμε να πούμε λοιπόν ότι η αστρολογία χωρίζεται σε δύο μεγάλους κλάδους: την Εσωτερική αστρολογία και την Εξωτερική ή Γενέθλια αστρολογία. Η Εσωτερική Αστρολογία αποτελεί ακριβώς εκείνο το θεωρητικό φιλοσοφικό-θεολογικό σύστημα, επάνω στο οποίο βασίζεται η πρακτική-εξωτερική αστρολογία.

  Ο σπουδαίος μελετητής και γνώστης της Αστρολογίας Manly Hall στο βιβλίο του «Η φιλοσοφία της Αστρολογίας» δίνει συνοπτικά τους ορισμούς της εσωτερικής και εξωτερικής Αστρολογίας. Συγκεκριμένα αναφέρει «Η αστρολογία χωρίζεται σε δυο ξεχωριστές επιστήμες. Η Εσωτερική επιστήμη της αστρολογίας ασχολείται με τα μυστήρια του ίδιου του κόσμου, με την πνευματική, διανοητική, ηθική και φυσική χημεία του κόσμου… Είναι φιλοσοφία, στο βαθμό που αναλύει τη λογική της ύπαρξης και τις διανοητικές και ηθικές σχέσεις ανάμεσα στα πράγματα. Είναι επιστήμη στο βαθμό που αποκαλύπτει με μαθηματική ακρίβεια το παγκόσμιο πρότυπο της ζωής και τα μέσα με τα οποία το ανθρώπινο ον ενσωματώνεται στο πλέγμα του παγκόσμιου προτύπου». Ενώ για την εξωτερική αστρολογία γράφει «Η εξωτερική αστρολογία είναι η προγνωστική όψη της επιστήμης. Μέσα σ’ αυτήν υπάρχουν οι επτά κλάδοι της τέχνης του ωροσκοπίου, της περιγραφής και της πρόβλεψης».

  Προτού περιγράψουμε όμως το φιλοσοφικό σύστημα της αστρολογίας, δηλαδή την εσωτερική αστρολογία, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι οι εκ πρώτης όψεως επιστημονικοί όροι που χρησιμοποιούνται συνήθως από την αστρολογία όπως «ενεργειακές ζώνες», «ηλεκτρική και μαγνητική ενέργεια», «ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία», αν και φαινομενικά δίνουν μια επιστημονική χροιά στην αστρολογική θεώρηση των πραγμάτων, στην πραγματικότητα είναι απογυμνωμένοι απ’ τις σημασίες, που τους προσδίδουν οι θετικές επιστήμες, και εκφράζουν ενέργειες «πνευμάτων» και άλλων «οντοτήτων».

Το κοσμοείδωλο της αστρολογίας

  Η αστρολογία βασίζεται στο γεωκεντρικό σύστημα. Η Γη τοποθετείται στο κέντρο του κόσμου και περιβάλλεται από επτά πλανητικές τροχιές. Οι επτά πλανήτες από τον κοντινότερο προς τον πιο απομακρυσμένο είναι: η Σελήνη, ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Ήλιος, ο Άρης, ο Δίας και ο Κρόνος. Κατά τον Manly Hall η Γη που βρίσκεται στο κέντρο του συστήματος αυτού δεν είναι ο πλανήτης Γη, αλλά απλώς το στοιχείο «γη», δηλαδή η ύλη, ενώ οι επτά πλανητικές τροχιές αποτελούν «Ζώνες ή πεδία μαγνητικής ενέργειας» και κατά τους μυστικιστές του μεσαίωνα αναφέρονται ως τα σώματα των «Ευλογημένων Θεών». Πέρα απ’ τις τροχιές των πλανητών υπάρχει ο κύκλος των απλανών αστέρων που χωρίζεται σύμφωνα με τον Πτολεμαίο σε τρεις φλεγόμενους δακτυλίους. Αυτές οι ομάδες αστερισμών, όπως αναφέρει ο Hall ήταν «η πηγή της καθαρά πνευματικής ενέργειας της φύσης και οι τόποι διαμονής των τριών εκδηλώσεων της Υπέρτατης Θεότητας». Οι αριθμοί τρία και επτά παίζουν σημαντικό ρόλο στην αστρολογία και τους συναντούμε σε αρκετά σημεία. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο τριαδικός χωρισμός πνεύμα – ψυχή – ύλη αντιστοιχεί στο τρίπτυχο άστρα – πλανήτες – γη. Μάλιστα σύμφωνα με τον Hall οι Ορφικοί χώριζαν τον κόσμο σε τρία μέρη, το υπέρτατο, το ανώτερο και το κατώτερο. Ο υπέρτατος ήταν η διαμονή των αρχαιότατων Θεών που ήταν οι υπηρέτες και διοικητές της ζωικής δύναμης που κυλάει απ’ τα άστρα. Ο ανώτερος αντιστοιχούσε σε δευτερεύοντες θεούς, που ήταν «οι περιπλανώμενοι Θεοί, οι Πλανήτες: κατώτερες τάξεις θεοτήτων, υπηρέτες των μεγάλων θεών και πηγή των νοητικών και ηθικών σφαιρών». Τέλος ο τρίτος κόσμος, ο κατώτερος που αντιστοιχεί στην ύλη είναι «η διαμονή των θνητών, των πλασμάτων που είναι ριζωμένα στην ύλη και που προσλαμβάνουν τις ενέργειες της ζωής». Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι ο υπέρτατος κόσμος δίνει την ζωή, ο ανώτερος διανέμει την ζωή και ο κατώτερος την λαμβάνει.

  Η ιδέα της ζωής που απορρέει απ’ τα άστρα είναι διάχυτη στην αστρολογία, μάλιστα τα άστρα αναφέρονται ως «μητρικές πηγές» απ’ τις οποίες απορρέουν τα «ρεύματα του ζώντος ύδατος». Αυτή η γονιμοποίηση του διαστήματος απ’ τις αστρικές πηγές ζωής αποτελεί κατά τον Hall το θεμέλιο της φιλοσοφικής αστρολογίας. Ωστόσο, η «αστρική ενέργεια» δεν είναι η μόνη ενέργεια που δέχεται ο άνθρωπος, καθώς δέχεται και την «φυσική ενέργεια» των πλανητών αλλά και την «στοιχειακή ενέργεια» απ’ την γη.

  Σε ένα αρχαίο Πτολεμαϊκό σχέδιο του κόσμου παρουσιάζονται με σαφήνεια οι τρεις ζωδιακοί κύκλοι που περιβάλλουν τις τροχιές των πλανητών. Κατά τα πρότυπα του τριαδικού χωρισμού που αναφέραμε προηγουμένως, οι τρεις ζωδιακοί είναι οι εξής:

1. Ο Πνευματικός ζωδιακός κύκλος που αντιστοιχεί στους απλανείς αστέρες και ονομάζεται «Πρώτη Κίνηση».

2. Ο Διανοητικός ζωδιακός κύκλος που αντιστοιχεί στους πλανήτες και ονομάζεται «Κρυστάλλινη Θάλασσα»

3. Ο Υλικός ζωδιακός κύκλος που αντιστοιχεί στα στοιχεία και ονομάζεται «Στερέωμα».

  Στο κέντρο του σχεδίου με ομόκεντρους κύκλους απεικονίζονται τα τέσσερα στοιχεία με την γη και το νερό να τοποθετούνται μαζί στον ίδιο κύκλο, ενώ ακολουθεί ο αέρας και το πυρ. Στην συνέχεια ακολουθούν οι επτά πλανητικές τροχιές, ενώ κοντά στην περιφέρεια του σχήματος απεικονίζονται οι τρεις μεγάλοι ζωδιακοί κύκλοι.

Οι αστρικές και πλανητικές επιρροές

  Οι πλανήτες για την αστρολογία αποτελούν ηθικούς οδηγούς, ή όπως αναφέρει ο Hall «σφαίρες ηθικής παρόρμησης» και «διανεμητές της ηθικής ζωής». Ας δούμε όμως μέσα από ποια διαδικασία διαμορφώνεται η προσωπικότητα του ανθρώπου σύμφωνα με τον Hall: «Η πνευματική φύση του ανθρώπου εκπορεύεται απ’ τα άστρα, κατέρχεται την κλίμακα των πλανητών και αρχίζει τη διαμονή της στο σκοτεινό οίκο των στοιχείων. Καθώς η ψυχή κατέρχεται μέσα απ’ τις επτά σφαίρες, οι θεοί των πλανητών αποδίδουν ο καθένας τους κάποια ιδιότητα ή ποιότητα στη φύση της. Όταν ο άνθρωπος, επομένως, αναδύεται μέσα στη φυσική κατάσταση (γεννιέται), φέρνει μαζί του σε γέννηση τις επτά ψυχές που ονομάζονται ενδύματα.» Η παραπάνω αντίληψη βασίζεται στον Ποιμάνδρη, μία σύνοψη Ερμητικών κειμένων, και είναι βασικό στοιχείο της αστρολογικής φιλοσοφίας. Είναι λοιπόν φανερό ότι με βάση αυτήν την θεολογική ερμηνεία, οι πλανήτες δεν αποτελούν απλά μία εξωτερική επιρροή στην ζωή των ανθρώπων αλλά έχουν κεφαλαιώδη σημασία αφού καθορίζουν την προσωπικότητα του ανθρώπου πριν ακόμα γεννηθεί. Ας δούμε τώρα ποια χαρακτηριστικά έχει ο κάθε πλανήτης:

  Ο Κρόνος αντιπροσωπεύει την λογική ικανότητα της ψυχής και είναι αιώνιος στοχαστής. Ο Ζευς είναι το ενατενιστικό μέρος της ψυχής, η ικανότητα της κατανόησης, η πίστη. Ο Άρης είναι η παρορμητική ενέργεια της ψυχής, η πηγή και η δύναμη της επίτευξης. Ο Ήλιος είναι η ζωτική αρχή της ψυχής και το σύμβολο της ίδιας της ζωής. Η Αφροδίτη είναι η αρμονική δύναμη της ψυχής, είναι η κυρία της αρμονίας, του ρυθμού και της τάξης. Ο Ερμής αντιπροσωπεύει την λειτουργία των αισθήσεων και αποτελεί το σύστημα επικοινωνίας που συνδέει όλα τα μέρη της φύσης και δένει τον άνθρωπο με το Σύμπαν. Τέλος, η Σελήνη είναι το μέρος της ψυχής που αντιστοιχεί στη φαντασία.

  Σε αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί ότι η αστρολογία ενστερνίζεται την αρχαιοελληνική αντίληψη ότι ο κόσμος αποτελείται από τα τέσσερα στοιχεία, τη γη, το νερό, τον αέρα και τη φωτιά και από ένα πέμπτο στοιχείο τον αιθέρα που οι αρχαίοι πίστευαν ότι ήταν το θείο εκείνο στοιχείο απ’ το οποίο αποτελούνταν ο ουράνιος κόσμος και μάλιστα ήταν τέλειο και άφθαρτο. Σύμφωνα, λοιπόν, με την αστρολογία κάθε πλανήτης αντιστοιχεί σε κάποιο απ’ τα τέσσερα βασικά στοιχεία. Για παράδειγμα ο Κρόνος αντιστοιχεί στο στοιχείο της γης ενώ ο Ζευς στον αέρα. Αντίστοιχα τα δώδεκα ζώδια έχουν χωριστεί σε τέσσερις τριάδες ανάλογα με το στοιχείο στο οποίο ανήκουν. Όταν ένας πλανήτης βρεθεί σε ζώδιο ίδιου στοιχείου τότε οι αστρολόγοι θεωρούν ότι αυτό το γεγονός ασκεί μία θετική επιρροή. Οι σχέσεις που σχηματίζονται μεταξύ των πλανητών έτσι όπως τους βλέπει ο παρατηρητής θεωρούνται επίσης ουσιώδεις και μεταβάλλουν τις επιδράσεις των πλανητών. Αυτό το εξηγεί ο Manly Hall λέγοντας ότι «στο σχέδιο μιας δεδομένης χρονικής στιγμής οι πλανήτες παύουν να είναι ξεχωριστές οντότητες και συγχωνεύονται σε ένα σύνθετο σύνολο.» Όπως δηλαδή από τρία ευθύγραμμα ξύλινα κομμάτια μπορούμε να κατασκευάσουμε ένα τρίγωνο, δηλαδή κάτι εντελώς διαφορετικό απ’ την αρχική μορφή, έτσι και οι σχετικές θέσεις των πλανητών δημιουργούν κάτι πολύ διαφορετικό απ’ ότι όταν τους εξετάζουμε μεμονωμένα. Οι γωνίες που σχηματίζονται ανάμεσα στους πλανήτες, θεωρώντας ως τρίτο σημείο τον παρατηρητή, θεωρείται ότι έχουν άλλοτε ευνοϊκές και άλλοτε δυσμενείς επιδράσεις, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει επίσης η φύση και η γενικότερη θέση του πλανήτη στον ουράνιο θόλο. Συνοπτικά με όρους αστρολογίας μπορούμε να πούμε ότι οι πλανήτες μπορεί να είναι είτε «συμπαθείς» είτε «αντιπαθείς» μεταξύ τους.

  Βλέπουμε λοιπόν ότι στην αστρολογία έχουν καθοριστική σημασία τόσο οι σχέσεις των πλανητών μεταξύ τους όσο και η θέση τους σε σχέση με τους δώδεκα αστερισμούς-ζώδια. Ωστόσο εκτός από μία παράδοση που φτάνει πίσω στα χρόνια των Χαλδαίων και θεωρεί ότι οι θέσεις των πλανητών επηρεάζουν τις ζωές των ανθρώπων ποικιλοτρόπως, δεν υπάρχει κάποιο επιστημονικό υπόβαθρο που να αιτιολογεί μία τέτοια συσχέτιση. Άλλωστε όπως εξηγεί ο Manly Hall στην «Φιλοσοφία της Αστρολογίας» δεν είναι γνωστό το γιατί οι αστερισμοί τροποποιούν τις πλανητικές επιρροές. Χαρακτηριστικά αναφέρει: «Το πώς και το γιατί υπάρχει αυτή η επιρροή δεν έχει ακόμα κατανοηθεί πλήρως, αλλά τείνω να πιστέψω ότι οι αστερισμοί είναι σύνθετα περιβάλλοντα ενέργειας και με αυτόν τον τρόπο τροποποιούν τις επιρροές των πλανητών καθώς τα πλανητικά σώματα κινούνται μέσα σε αυτά τα περιβάλλοντα.»

   Απ ‘τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η εσωτερική αστρολογία δεν αποτελεί επιστήμη με την σύγχρονη έννοια του όρου που συναντούμε στις θετικές επιστήμες. Άλλωστε αυτό γίνεται σαφές από τα λόγια του Hall που αναφέρει ότι «η αστρολογία είναι κάτι περισσότερο από τέχνη ή επιστήμη. Είναι ένα όραμα των πραγματικοτήτων: μία φιλοσοφική πεποίθηση σχετικά με την ουσία του κόσμου. Είναι μια θρησκεία γιατί, από όλες τις επιστήμες είναι η μόνη που επιχειρεί να ανακαλύψει τις πνευματικές, νοητικές και ηθικές δυνάμεις που περιέχονται μέσα στις ακτίνες της ενέργειας, που κυλούν απ’ τα πιο μακρινά μέρη του διαστήματος, δημιουργώντας, συντηρώντας και εξελίσσοντας τις μορφές με τις οποίες είναι γεμάτο το διάστημα». Μάλιστα, ο αστρολόγος αναφέρεται και ως «ιερέας στον ναό του κόσμου που μιλάει για αρχαίους θεούς που διαμένουν στο πιο μακρινό και στο πιο εσώτατο», ενώ σε άλλο σημείο ο Hall γράφει ότι «η αστρολογία δεν μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά παρά μόνο όταν η ίδια η επιστήμη αποκτήσει επίγνωση των υπερφυσικών κόσμων και της επίδρασής τους πάνω στις τάξεις της υλικής ζωής».

2. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ

  Το γεγονός ότι η αστρολογία βασίζεται σε ένα θρησκευτικό-φιλοσοφικό σύστημα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν έχει επιστημονική ισχύ. Για να αποφανθούμε σχετικά με την αξιοπιστία της, αρκεί να ελέγξουμε αν ευσταθούν οι ισχυρισμοί της στην πράξη.

  Οι μεγαλύτερες έρευνες, συζητήσεις και αντιπαραθέσεις για την αξιοπιστία της αστρολογίας ξεκίνησαν με τις προσπάθειες του Γάλλου ψυχολόγου και στατιστικολόγου Michel Gauquelin (1928-1991) να ελέγξει στατιστικά, εάν ευσταθούν οι ισχυρισμοί της αστρολογίας. Ακόμα και σήμερα πολλοί αστρολόγοι θεωρούν ότι οι έρευνές του επιβεβαίωσαν την ισχύ της σύγχρονης αστρολογίας.

  Ο ίδιος ο Gauquelin είχε δείξει ενδιαφέρον για την αστρολογία από πολύ μικρή ηλικία και μάλιστα στο σχολείο τον αποκαλούσαν με το παρατσούκλι «Νοστράδαμος» μιας και έκανε αστρολογικές αναλύσεις. Ωστόσο δεν αποδεχόταν την ιδιότητα του αστρολόγου και μάλιστα έκανε κριτική στην πρακτική εφαρμογή της αστρολογίας.

  Μετά από ενδελεχείς στατιστικές έρευνες ο Gauquelin διαπίστωσε ότι δεν υπήρχε καμία απολύτως σχέση ανάμεσα στα ζώδια και στους χαρακτήρες ή τη μοίρα των ανθρώπων. Ο ίδιος στο βιβλίο του “The Scientific Basis for Astrology” (1970) αναφέρει «Είναι πια βέβαιο ότι οι αστερισμοί που κυριαρχούν στον ουρανό κατά την στιγμή της γέννησής μας δεν μπορούν να επηρεάσουν τη μοίρα μας ή τα κληρονομικά χαρακτηριστικά μας ή να παίξουν οποιοδήποτε άλλο ρόλο, οσοδήποτε ταπεινό, στο σύνολο εκείνο των στοιχείων που καθορίζουν τις εκφάνσεις της ζωής μας και μορφοποιούν τις πράξεις μας.» Αξιοσημείωτη είναι και η έρευνα που έκανε πάνω στους αστρολογικούς χάρτες είκοσι εγκληματιών και είκοσι άλλων ανθρώπων όπου δεν διαπίστωσε καμία αξιόλογη συσχέτιση ανάμεσα στα άστρα και στις ζωές τους. Ωστόσο, το πιο γνωστό αποτέλεσμα των μελετών του Gauquelin αφορούσε τις πλανητικές επιρροές και κυρίως την επίδραση του πλανήτη Άρη, το λεγόμενο «Mars Effect». Ο Gauquelin αποδεχόμενος την ισχυρή επίδραση των πλανητών στην ανθρώπινη ύπαρξη πρότεινε την δημιουργία μιας νέας αστρολογίας που θα βασιζόταν αποκλειστικά στα στατιστικά δεδομένα.

Η υποτιθέμενη επίδραση του πλανήτη Άρη

  Σύμφωνα με τον Gauquelin όταν ο πλανήτης Άρης βρίσκεται σε ορισμένες «ευνοϊκές θέσεις» κατά την γέννηση των ανθρώπων, αυτοί έχουν μια κλίση προς κάποιους τομείς όπως είναι για παράδειγμα ο αθλητισμός. Συγκεκριμένα, οι μελέτες που δημοσιοποίησε έδειχναν ότι οι αθλητές που είχαν τον Άρη σε ευνοϊκή θέση αποτελούσαν το 22% του συνολικού δείγματος αθλητών, ενώ ένα τυχαίο δείγμα έδινε ένα ποσοστό 17%. Αυτή η διαφορά του 5% σύμφωνα με τους Δανέζη και Θεοδοσίου (Αστρολογία, 1997) είναι ούτως ή άλλως μες τα πλαίσια του ελάχιστου στατιστικού σφάλματος το οποίο είναι 6% και επομένως δεν αποδεικνύει κάποια αστρολογική συσχέτιση. Ωστόσο, μετά την δημοσιοποίηση του ισχυρισμού του Gauquelin και σχεδόν για τέσσερις δεκαετίες το θέμα αυτό έγινε αντικείμενο αντιπαραθέσεων και έρευνας.

  Υπόνοιες για υποκειμενική επιλογή δείγματος ή λανθασμένη στατιστική μέθοδο οδήγησαν το περιοδικό Skeptical Inquirer να πραγματοποιήσει δική του ανεξάρτητη έρευνα βασισμένη σε Αμερικανούς πρωταθλητές. Η έρευνα αυτή δημοσιεύτηκε το 1980 και έδειξε ότι μόνο το 13.5 % των πρωταθλητών είχαν γεννηθεί με τον Άρη σε ευνοϊκή θέση. Όπως ήταν επόμενο αυτή η μελέτη προκάλεσε νέες αντιδράσεις απ’ τους υποστηρικτές της θεωρίας του Gauquelin. Το τελικό χτύπημα στην υπόθεση περί δήθεν επίδρασης του Άρη ήλθε όταν το 1996 η Γαλλική Επιτροπή για την Μελέτη των Παραφυσικών Φαινομένων (CFEPP) έκανε μια μεγάλη έρευνα με 1120 πρωταθλητές και ανακάλυψε ότι μόνο το 18.66 % ήταν γεννημένοι με τον Άρη σε ευνοϊκή θέση. Η σημασία αυτής της μελέτης ήταν καθοριστική διότι βασίστηκε σε πρωτόκολλο που είχε γίνει αποδεκτό απ’ τον ίδιο τον Gauquelin πριν τον θάνατό του και που έδινε ποσοστό 17.70% για το τυχαίο δείγμα. Έτσι, η ανακοίνωση της επιτροπής το 1996 έκανε σαφές ότι δεν ανιχνεύθηκε καμία επίδραση του Άρη, ενώ κατέληγε στο συμπέρασμα ότι τα αποτελέσματα του Gauquelin οφείλονταν πιθανότατα σε μεροληψία.

  Ο Jan Willem Nienhuys Ολλανδός καθηγητής Μαθηματικών στο τεχνολογικό πανεπιστήμιο του Eindhoven έγραψε το 1997 μία μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Skeptical Inquirer σχετικά με την έρευνα του Gauquelin. Σύμφωνα με αυτήν την μελέτη που βασίστηκε στις μετρήσεις και τις σημειώσεις του Γάλλου στατιστικολόγου, η εμφάνιση της επίδρασης του Άρη οφειλόταν πράγματι σε μεροληψία κατά την επιλογή του δείγματος.

  Όπως και να έχει, είτε δεχτούμε ότι στις έρευνες αυτές υπήρχε σκοπιμότητα, είτε μεθοδολογικό σφάλμα, η επιστημονική κοινότητα έχει καταλήξει πλέον με βεβαιότητα ότι δεν υπάρχει καμία μετρήσιμη αστρολογική επίδραση του Άρη.

3. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΡΙΤΙΚΗ

  Πέρα απ’ τις στατιστικές μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σχετικά με την ορθότητα της αστρολογίας, είναι χρήσιμο να δούμε μερικά σημεία στα οποία επικεντρώνεται συχνά η επιστημονική κριτική.

Γεωκεντρικό μοντέλο

  Όπως είναι γνωστό η σύγχρονη αστρολογία χρησιμοποιεί το γεωκεντρικό μοντέλο. Θεωρεί δηλαδή ότι η Γη βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος και ότι γύρω της περιφέρονται ο Ήλιος, η Σελήνη και οι πλανήτες. Ένα τέτοιο μοντέλο προφανώς είναι λανθασμένο και ξεπερασμένο. Πρέπει να σημειωθεί ότι για την αστρολογία το μοντέλο αυτό δεν είναι απλώς συμβολικό, ούτε αποτελεί απλώς μία απεικόνιση του σύμπαντος από την πλευρά του παρατηρητή, αλλά αποτελεί βασικό θεμέλιο του αστρολογικού φιλοσοφικού συστήματος.

Οι νέοι πλανήτες

  Απ’ την αρχαιότητα μέχρι και το 1781 ο αριθμός των πλανητών θεωρείτο αναλλοίωτος. Οι γνωστοί πλανήτες, εάν εξαιρέσουμε την Γη, ήταν ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Ζευς κι ο Κρόνος. Έτσι, η αστρολογία της εποχής όπως άλλωστε και η αρχαία Βαβυλωνιακή αστρολογία περιοριζόταν σε αυτούς μόνο τους πλανήτες.

  Μετά την ανακάλυψη όμως των καινούριων πλανητών η αστρολογία ανανεώθηκε σταδιακά και απέδωσε αστρολογικά χαρακτηριστικά και στους νέους πλανήτες. Εάν όμως δεχτούμε ότι οι παλιοί πλανήτες είχαν χαρακτηριστικά που τους είχαν αποδοθεί απ’ την βαβυλωνιακή, την ελληνική, την αιγυπτιακή και άλλες αρχαίες παραδόσεις, από πού προκύπτουν τα χαρακτηριστικά των νέων πλανητών που ανακαλύφθηκαν μόλις τους τρεις περασμένους αιώνες;

  Η προσθήκη των νέων πλανητών στους αστρολογικούς χάρτες αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μια παραδοχή απ’ την πλευρά της αστρολογίας ότι το κοσμοείδωλο πάνω στο οποίο βασίστηκε επί χιλιετίες ήταν ελλιπές και ανακριβές. Αυτή η εσωτερική αντίφαση όπως ήταν επόμενο επέφερε έναν διχασμό στους αστρολόγους.

Η μετάπτωση των ισημεριών

  Η Γη εκτός απ’ την περιστροφή γύρω απ’ τον εαυτό της και την περιφορά γύρω απ’ τον Ήλιο πραγματοποιεί και μία τρίτη κίνηση: Ο άξονάς της διαγράφει ένα κώνο σε διάστημα 25.800 ετών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα κάθε 2150 χρόνια η εαρινή ισημερία να συμβαίνει σε διαφορετικό αστερισμό, καθώς μετατοπίζεται κατά 30°. Για παράδειγμα, πριν από 3.000 χρόνια, κατά την εαρινή ισημερία ο Ήλιος βρισκόταν στον αστερισμό του κριού, ενώ στην εποχή μας βρίσκεται στον αστερισμό των ιχθύων. Αυτό είναι κάτι που γνωρίζει η αστρολογία και για αυτό ονομάζει την εποχή μας εποχή των ιχθύων, ενώ η επόμενη εποχή ονομάζεται εποχή του υδροχόου. Αυτό το φαινόμενο είχε άλλωστε παρατηρηθεί κι απ’ τον Ίππαρχο. Όπως γίνεται λοιπόν αντιληπτό, οι θέσεις των αστερισμών, και επομένως οι ημερομηνίες που αντιστοιχούν στα ζώδια δεν είναι σταθερές, αλλά μεταβάλλονται. Για παράδειγμα κάποιος που είχε γεννηθεί στις 15 Σεπτεμβρίου του 100 μ.Χ., κατά τη γέννησή του είχε τον Ήλιο στον αστερισμό της Παρθένου και επομένως ήταν Παρθένος. Κάποιος όμως που γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου του 2006 ανήκει στο ζώδιο του Λέοντα. Η αστρολογία σε αυτήν την περίπτωση φέρεται σαν να μην γνωρίζει την μετάπτωση των ισημεριών και διατηρεί την εικόνα του ουρανού που αντιστοιχεί στην εποχή του Πτολεμαίου. Αυτή η αντίφαση, της γνώσης της μετάπτωσης των ισημεριών στην μία περίπτωση, και της άγνοιας στην άλλη γίνεται συχνά αντικείμενο κριτικής απ’ την επιστημονική κοινότητα.

Το παράδειγμα των Διδύμων

  Μια ακόμα γνωστή ένσταση των επιστημόνων και των σκεπτικιστών απέναντι στην αστρολογία είναι το παράδειγμα των διδύμων αδελφών. Το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: Πώς είναι δυνατόν δύο άνθρωποι που έχουν γεννηθεί ακριβώς την ίδια στιγμή, δύο άνθρωποι δηλαδή που έχουν ίδιο ακριβώς ζώδιο και ίδιο ωροσκόπο να έχουν τελείως διαφορετικά πεπρωμένα και χαρακτήρες; Εάν πράγματι η ώρα, η μέρα, και η τοποθεσία της γέννησής μας καθορίζουν την ζωή μας, πώς δικαιολογείται μία τέτοια ασυνέπεια στην πορεία της ζωής δύο διδύμων;

«Οι υπερβολικοί ισχυρισμοί…»

   Τα παραπάνω επιχειρήματα πράγματι ευσταθούν εάν αντιμετωπίσουμε την αστρολογία ως μία εν δυνάμει επιστήμη. Άλλωστε οι επιστήμες αυτοβελτιώνονται μέσω της κριτικής και έτσι σταδιακά εξελίσσονται διευρύνοντας το γνωστικό πεδίο τους. Ίσως όμως τελικά θέτουμε λογικά ερωτήματα σε κάτι που απ’ τη φύση του δεν βασίζεται τόσο στην λογική, όσο στην μεταφυσική και την πίστη. Η ίδια η αστρολογία μέχρι στιγμής όπως φαίνεται δεν έχει να επιδείξει κάτι που θα την καθιστούσε επιστήμη. Όπως γράφει ο σπουδαίος αστροφυσικός Carl Sagan (1934-1996) «Οι ασυνήθιστοι (υπερβολικοί) ισχυρισμοί απαιτούν ασυνήθιστες αποδείξεις». Επομένως, κάτι τόσο εξαιρετικό, μεγαλειώδες και ανατρεπτικό όπως θα ήταν η διαμόρφωση της ανθρώπινης ύπαρξης απ’ τις επιρροές των ουρανίων σωμάτων θα έπρεπε να μπορεί να στοιχειοθετηθεί με σωρεία αποδείξεων, για να γίνει αποδεκτό.

  Δυστυχώς όμως απουσιάζουν ακόμα και οι ελάχιστες ενδείξεις που θα μπορούσαν να μας προβληματίσουν σχετικά με την ισχύ της αστρολογίας. Προς τί λοιπόν αυτή η πίστη των ανθρώπων σε κάτι εντελώς αναπόδεικτο; Αυτό θα μας απασχολήσει στο επόμενο κεφάλαιο.

4. Η ΠΙΣΤΗ ΜΕΡΙΚΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ

  Καθημερινά βομβαρδιζόμαστε απ’ τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με εκατοντάδες μηνύματα που αφορούν την αστρολογία. Τα μηνύματα αυτά συνήθως έχουν είτε συμβουλευτικό είτε προφητικό χαρακτήρα. Το ερώτημα που προκύπτει και μας απασχολεί είναι το εξής: γιατί μία μερίδα του κόσμου τείνει να πιστέψει με τέτοια ευκολία σε κάτι που δεν έχει καμία σχέση με τις θετικές επιστήμες και δεν έχει καμία λογική τεκμηρίωση;

  Η απάντηση είναι αρκετά σύνθετη και κατά τη γνώμη μου αποτελείται από τρεις βασικούς άξονες:

α) Οι άνθρωποι απ’ τα αρχαιότατα χρόνια είχαν την ανάγκη να γνωρίζουν και να εξουσιάζουν την μοίρα τους.

  Αυτήν την ανάγκη εξυπηρετούσαν τα ιερατεία των αρχαίων πολιτισμών, οι μάντεις και οι οιωνοσκόποι. Η αναζήτηση, λοιπόν, σημαδιών που μαρτυρούν τα μελλούμενα δεν είναι κάτι καινούργιο, αλλά αποτελεί πανάρχαια δεισιδαιμονία. Είναι προφανές ότι ακόμα και σήμερα η ιδέα μίας «μεθόδου» που σου επιτρέπει να μάθεις τα μελλούμενα είναι ιδιαίτερα δελεαστική και δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο.

β) Η ιδέα ότι οι ουράνιες κινήσεις και τα ουράνια φαινόμενα επιδρούν άμεσα στον χαρακτήρα και την μοίρα μας ικανοποιεί σε μεγάλο βαθμό την ματαιοδοξία μας και δίνει στην ζωή μας τεράστια αξία.

  Οι επιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων αιώνων και η γνώση των συμπαντικών μεγεθών και αποστάσεων περιόρισαν αρκετά την σημασία του ανθρώπου μέσα στον κόσμο. Όπως άλλωστε έχει γράψει ο Carl Sagan «Οι σύγχρονες επιστήμες έχουν αποτελέσει ένα ταξίδι στο άγνωστο, με ένα μάθημα ταπεινότητας να περιμένει σε κάθε στάση. Πολλοί ταξιδιώτες θα προτιμούσαν να είχαν μείνει πίσω». Αυτή η νέα εικόνα του κόσμου που μας έχουν αποκαλύψει οι επιστήμες τους τελευταίους αιώνες έρχεται σε αντίθεση με το κοσμοείδωλο αρκετών θρησκειών που ήθελαν τον κόσμο να δημιουργείται για χάρη του ανθρώπου. Είναι επόμενο αρκετοί άνθρωποι να αναζητήσουν την παλιά ανθρωποκεντρική εικόνα του σύμπαντος μέσα στην μεταφυσική της Αστρολογίας.

γ) Οι μεταφυσικές ιδέες αποτελούν συχνά παρηγοριά και αποκούμπι για τον άνθρωπο καθώς αποτελούν τρόπο καταπολέμησης της ανασφάλειας και του άγχους που αντιμετωπίζει στην καθημερινότητά του.

   Αυτό που πρέπει να κατανοηθεί είναι ότι η αναζήτηση της αλήθειας δεν αποτελεί κύριο σκοπό των περισσότερων ανθρώπων. Αυτό που αναζητούν οι περισσότεροι άνθρωποι είναι η ψυχική γαλήνη και η ευτυχία, ακόμα κι αν αυτή στηρίζεται σε ψεύτικες ελπίδες και ιδέες. Αυτή η ανθρώπινη ανάγκη είναι κάτι που έχουν εκμεταλλευτεί κατ’ επανάληψιν οι περισσότερες θρησκείες. Έτσι και η Αστρολογία, ανεξάρτητα απ’ την ανυπαρξία επιστημονικών αποδεικτικών στοιχείων που να καταδεικνύουν μία τέτοια συσχέτιση των ουρανίων φαινομένων και της ανθρώπινης ύπαρξης, αποτελεί ένα συναισθηματικό αποκούμπι που οι άνθρωποι τείνουν να πιστέψουν. Δίνει μάλιστα άλλοθι για τις πράξεις μας, αφού δεν εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από εμάς αλλά κι απ’ τους ουρανούς, ελαττώνοντας κάπως το βάρος και την ευθύνη των αποφάσεών μας.

Η αντιμετώπιση των αστρολόγων

  Εάν η αστρολογία παρουσιαζόταν απ’ τους αστρολόγους ως θρησκεία ή ως ένα είδος φιλοσοφίας, που πράγματι είναι, δεν θα μπορούσε κανείς να τους προσάψει τίποτα. Άλλωστε ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέγει την πίστη του και τις όποιες μεταφυσικές δοξασίες του. Το πρόβλημα παρουσιάζεται όμως όταν η πραγματική ουσία της Αστρολογίας, δηλαδή η εσωτερική αστρολογία, αποκρύπτεται εντέχνως απ’ το ευρύ κοινό προς αποφυγή αντιδράσεων. Πράγματι, οι αστρολόγοι τείνουν να παρουσιάζουν μόνο το προφητικό-συμβουλευτικό μέρος της αστρολογίας, δηλαδή την εξωτερική αστρολογία. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με την πληθώρα επιστημονικών δήθεν όρων που χρησιμοποιούνται απ’ τους αστρολόγους δίνει πολλές φορές την λανθασμένη εντύπωση ότι η αστρολογία είναι προϊόν επιστημονικής μελέτης.

  Το πρόβλημα όμως δεν σταματάει εκεί. Εάν κανείς δοκιμάσει να διαβάσει ή να ακούσει τις λεγόμενες προβλέψεις των αστρολόγων ακόμα και σε σοβαρά αστρολογικά περιοδικά ή άλλα μέσα ενημέρωσης θα διαπιστώσει δύο πολύ σημαντικά πράγματα:

α) Ασάφεια στην διατύπωση

  Στην συντριπτική τους πλειονότητα οι λεγόμενες «προβλέψεις» στην ουσία αποτελούν γενικότατες προφητείες που μπορούν να προσαρμοστούν σε πλήθος διαφορετικών καταστάσεων. Αυτές οι προφητείες συνήθως είτε είναι υπερβολικά ασαφείς, είτε τόσο γενικές και προφανείς που στην πραγματικότητα δεν αποτελούν πρόβλεψη. Για παράδειγμα, το να «προβλέψει» κανείς ότι τον Γενάρη θα βρέξει ή ότι το έτος 2010 θα αποβιώσει κάποιο σημαντικό πρόσωπο δεν μπορεί να θεωρηθεί αξιόλογη πρόβλεψη. Κι όμως πάρα πολύς κόσμος πείθεται από τέτοιες γενικόλογες διατυπώσεις. Σε αυτές τις περιπτώσεις η τεχνική του αστρολόγου συνίσταται στο να παρουσιάσει το γενικό ή το ασαφές ως κάτι το ειδικό και συγκεκριμένο.

  Σε αυτό το σημείο έχει ενδιαφέρον να περιγράψουμε ένα σχετικό πείραμα που είχε κάνει ο σπουδαίος ταχυδακτυλουργός και σκεπτικιστής James Randi ο οποίος έκανε πολλές έρευνες γύρω απ’ τον χώρο της ψευδοεπιστήμης. O Randi κάποτε σε μία διάλεξη ενημέρωσε τους φοιτητές ότι ένας επαγγελματίας αστρολόγος είχε κατασκευάσει για κάθε φοιτητή ξεχωριστά μια αστρολογική ανάλυση βασισμένη στα προσωπικά του στοιχεία γέννησης. Στην συνέχεια τούς μοίρασε αυτά τα προσωπικά ωροσκόπια και οι φοιτητές τα διάβασαν με προσοχή. Η αντίδρασή τους ήταν πιο θετική απ’ ό,τι αναμενόταν. Σχεδόν όλοι θεώρησαν ότι το ωροσκόπιό τους ήταν ακριβές και ότι περιέγραφε πράγματι την δική τους ζωή. Προς μεγάλη τους έκπληξη, όταν ο Randi τους είπε να ανταλλάξουν τα ωροσκόπια μεταξύ τους ανακάλυψαν ότι όλοι είχαν λάβει ακριβώς την ίδια ζωδιακή ανάλυση! Κι όμως η περιγραφή έμοιαζε τόσο ειδική που ο κάθε φοιτητής θεωρούσε ότι το κείμενο ήταν γραμμένο για τον ίδιο. Για παράδειγμα, στην αστρολογική ανάλυση που μοιράστηκε στους φοιτητές αναφερόταν κάποιο τραυματικό γεγονός που συνέβη κατά την παιδική ηλικία. Αυτό αν και μοιάζει συγκεκριμένο, στην πραγματικότητα αποτελεί γενικότητα, μιας και οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να βρουν κάποιο γεγονός στην παιδική τους ηλικία που να τους σημάδεψε. Το λάθος που γίνεται είναι ότι ο νους μας τείνει να συνδέει τo γενικό με το ειδικό. Διαβάζοντας λοιπόν ο φοιτητής για τραυματικό γεγονός κατά την παιδική ηλικία, ταυτίζει απόλυτα την προσωπική του εμπειρία με την γενικόλογη διατύπωση του κειμένου, με αποτέλεσμα να νομίζει ότι τελικά το ωροσκόπιο που του μοιράστηκε περιγράφει το δικό του προσωπικό βίωμα.

  Σε αυτό το τέχνασμα βασίζονται τα περισσότερα ωροσκόπια που διαβάζουμε στις εφημερίδες και τα περιοδικά.

  Πέρα απ’ τις γενικότητες, οι αστρολογικές προβλέψεις είναι γεμάτες λάθη και ανακρίβειες. Η συντριπτική πλειονότητα των γεγονότων που προφητεύονται δεν συμβαίνουν ποτέ. Καθημερινά σε εφημερίδες και περιοδικά γράφονται χιλιάδες προβλέψεις που ποτέ δεν εκπληρώνονται. Ωστόσο το μυαλό μας συνήθως συγκρατεί μόνο εκείνες τις προβλέψεις που επαληθεύονται ή που νομίζουμε ότι επαληθεύονται. Γι’ αυτό και ο Francesco Guicciardini (1483-1540), Ιταλός ιστορικός, είχε γράψει «Πόσο χαρούμενοι είναι οι αστρολόγοι αν πούνε μια αλήθεια ανάμεσα σε εκατό ψέματα, ενώ οι άλλοι άνθρωποι χάνουν όλη την αξιοπιστία τους εάν πούνε ένα ψέμα ανάμεσα σε εκατό αλήθειες!»

β) Ο αστρολόγος σαν ψυχολόγος

  Πολλές φορές οι αστρολόγοι πέρα απ’ τον προφητικό τους ρόλο αναλαμβάνουν κι έναν ρόλο συμβουλευτικό. Βλέπουμε λοιπόν συχνά στα μέσα μαζικής ενημέρωσης πολλούς αστρολόγους να αναπτύσσουν μια ρητορική που δεν θα περίμενε κανείς από κάποιον που ανήκει σε μία μεταφυσική φιλοσοφία ή θρησκεία όπως είναι η Αστρολογία. Αντιθέτως μιλούν σαν ψυχολόγοι ή σαν σύμβουλοι και δίνουν ποικίλες συμβουλές σχετικά με τα συναισθηματικά, την υγεία, τα οικονομικά, τα επαγγελματικά και όποιο άλλο πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπίζει ο συνομιλητής τους. Όμως είναι γνωστό ότι δεν μπορείς να εφαρμόσεις ιατρική εάν δεν είσαι γιατρός, και φυσικά δεν μπορείς να ασκήσεις την ψυχολογία εάν δεν είσαι Ψυχολόγος. Το ερώτημα λοιπόν που προκύπτει είναι κατά πόσο νομιμοποιείται ο Αστρολόγος να εμφανίζεται σε μέσα μαζικής ενημέρωσης και να συμβουλεύει σαν ειδήμων ανθρώπους που έχουν ανάγκη από βοήθεια, όταν -όπως επισημάναμε νωρίτερα- η αστρολογία δεν είναι επιστήμη αλλά απλώς μεταφυσική δοξασία; Όπως κάποιος που πουλάει βότανα για να θεραπεύσει τον καρκίνο χωρίς προηγουμένως να έχει γίνει κάποια σχετική έρευνα κατηγορείται ως τσαρλατάνος, δεν θα ‘πρεπε και ο Αστρολόγος που δίνει συμβουλές σε ανθρώπους με ψυχολογικά ή άλλα προβλήματα να χαρακτηριστεί με τον ίδιο τρόπο; Η επιστήμη είναι ανοιχτή σε όλα τα ενδεχόμενα, και δεν αποκλείεται το βότανο πράγματι να θεραπεύει τον καρκίνο, αλλά μέχρι να αποδειχτεί κάτι τέτοιο θα ήταν εγκληματικό να το χορηγήσουμε σε ασθενή. Έτσι ακριβώς θα έπρεπε να ισχύει και με την αστρολογία. Δίχως κάποια αποδεδειγμένη ιδιότητα της, δεν γίνεται να χρησιμοποιείται σαν συμβουλευτική μέθοδος προς ανθρώπους που έχουν ανάγκη ψυχολογικής στήριξης.

  Άλλωστε είναι προφανές ότι δεν υπάρχει κάποια διαπιστωμένη ικανότητα που να έχει ο αστρολόγος ώστε να δικαιούται να συμβουλεύει επί πληρωμή ανθρώπους που βρίσκονται σε δύσκολη συναισθηματική κατάσταση. Η ψυχική υγεία είναι ύψιστο αγαθό και δεν μπορεί κανείς να παίζει με αυτό για λόγους κερδοσκοπικούς. Πρόκειται λοιπόν για ανθρώπινη εκμετάλλευση του χειρίστου είδους. Αλλά ακόμα και αν δεχτούμε την σπάνια εκείνη περίπτωση όπου ο αστρολόγος δεν το κάνει για λόγους κερδοσκοπικούς, δεν νομιμοποιείται σε καμία περίπτωση να παριστάνει τον ψυχολόγο στην θέση του ψυχολόγου ή τον ιατρό στην θέση του ιατρού.

  Σημείωση του Παν. Μητροπέτρου: Ισχύει παντού και πάντοτε ο κανόνας «Ενός βλακός προκειμένου, μύριοι έπονται».

ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ