Η μνήμη του εορτάζεται στις 29 Απριλίου. Υπήρξε μητροπολίτης Θηβών και έξαρχος Βοιωτίας τον 12ο αιώνα μ. Χ. Ήταν μία πολυμερής και πολύπλευρη εκκλησιαστική προσωπικότητα με τεράστιο και ποικιλόμορφο έργο τόσο στον πνευματικό όσο και στον κοινωνικό τομέα. Θα λέγαμε ότι είναι ο Μ. Βασίλειος του 12ου αιώνος. Δημιούργησε γηροκομείο, νοσοκομείο, πτωχοκομείο, οικοτροφείο για νέα κορίτσια, ανέλαβε έργα υδρεύσεως, αρδεύσεως, αποξηράνσεως ελών, οδοποιίας, δενδροφυτεύσεως. Υπήρξε ο πνευματικός και κοινωνικός αναμορφωτής της περιοχής των Θηβών, ο οποίος για τον σκοπό αυτό διέθεσε και την προσωπική του περιουσία. Είναι ο ιεράρχης που απέβη με το έργο του ο πολιούχος της πόλεως των Θηβών και που λόγω της διαθέσεως όλης της περιουσίας του στα φιλανθρωπικά και κοινωνικά έργα, ονομάστηκε Ιωάννης ο νέος Ελεήμων. Ιωάννης ο Ελεήμων ήταν ο πατριάρχης Αλεξανδρείας, που έδρασε τον 5ο και αρχές του 6ου αιώνα και που ονομάστηκε έτσι για την μεγάλη του απλοχεριά και φιλανθρωπία. Το ίδιο επονόμασε η ιστορία τον Ιωάννη Καλοκτένη, γιατί είχε την ίδια αρετή και στον ίδιο βαθμό με τον Ιωάννη τον πατριάρχη Αλεξανδρείας.
Ελεήμων είναι μία προσωνυμία που αρμόζει στο Θεό.
Ελεήμων, πολυέλεος, οικτίρμων, μακρόθυμος είναι ο Θεός. Όλους τους αγαπά και όλους τους ελεεί. «Οικτίρμων και ελεήμων ο Κύριος, μακρόθυμος και πολυέλεος· ουκ εις τέλος οργισθήσεται ουδέ εις τον αιώνα μηνυεί· ου κατά τας ανομίας ημών εποίησε ημίν, ουδέ κατά τας αμαρτίας ημών ανταπέδωκεν ημίν» (Ψαλ. 102, 8-9).
Είναι «ο τους δικαίους αγαπών και τους αμαρτωλούς ελεών». Είναι αυτός που «τον ήλιον αυτού ανατέλλει επί πονηρούς και αγαθούς και βρέχει επί δικαίους και αδίκους» (Ματθ. 4,45).
Είναι αυτός, που από τον δίκαιο ζητά τόκους και στον αμαρτωλό χαρίζει και το κεφάλαιο, όπως λέγει ο άγιος Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας την παραβολή των ταλάντων σε σχέση με την παραβολή του δούλου που όφειλε μύρια τάλαντα.
Είναι αυτός που δεν τιμωρεί τον άφρονα και σκληρόκαρδο πλούσιο του ευαγγελίου (Λουκ. 12,16-21), αλλά μετέρχεται έναν πολύ ευγενικό και πλάγιο τρόπο για να τον συνετίσει· πολλαπλασιάζει τα γεννήματα του τόσο, ώστε να μη χωρούν στις αποθήκες του, με αποτέλεσμα να αναγκαστεί, μη έχοντας που να τα βάλει, να τα εκχωρήσει στους ενδεείς αδελφούς του.
Είναι αυτός που αγκαλιάζει τον άσωτο υιό που επιστρέφει, χωρίς καν να τον επιπλήξει ή να τον γκρινιάσει για τα όσα έκανε και που τον αποκαθιστά στο πρώτο του αξίωμα και στην πρώτη του θέση.
Είναι αυτός που και στον πρεσβύτερο υιό, που δυστροπεί και γκρινιάζει για την υποδοχή του αδελφού του, φέρεται πατρικά και χαϊδευτικά και συμβουλεύει τα πρέποντα με αγάπη και ηρεμία.
Σε πλείστα όσα χωρία η Γραφή κάνει λόγο για το έλεος του Θεού.
«Ελέησόν με ο Θεός κατά το μέγα έλεός σου και κατά το πλήθος των οικτιρμών σου εξάλειψον το ανόμημά μου» αναφωνεί ο Δαυίδ στον πεντηκοστό ψαλμό.
«Ο Θεός», διακηρύττει ο απόστολος Παύλος, είναι «πλούσιος εν ελέει» (Εφεσ. 2,4-5). Είναι πλούσιος σε δύναμη, σε σοφία, σε αγαθότητα, σε μεγαλοσύνη, σε δικαιοσύνη, σε αγάπη. Είναι πλούσιος σε όλα, αλλά κυρίως είναι στο έλεος.
Επίσης «δι’ ημάς επτώχευσε πλούσιος ων» (Β´Κορ. 8,9). Άδειασε δηλαδή φαινομενικά τον εαυτό του από την θεότητά του και ήρθε και ενανθρώπησε από αγάπη προς τον αχάριστο άνθρωπο. Ποιός από εμάς θα δεχόταν να γίνει ζώο για να σώσει την ανθρωπότητα; Πολλοί από εμάς είμαστε έτοιμοι να δώσουμε τα χρήματά μας, την περιουσία μας, την υγεία μας, το είναι μας, για να σώσουμε την πατρίδα μας, την Εκκλησία μας την οικογένεια μας, τους φίλους μας, τους συνανθρώπους μας. Ποιός όμως από εμάς θυσιάζει την ανθρώπινή του φύση και να πάρει την άλογη φύση;
Το ότι ο Θεός είναι ελεήμων φαίνεται και στον Γολγοθά. «Πάτερ, άφες αυτοίς· ου γαρ οίδασι τι ποιούσι» (Λουκ. 23,34) θα κραυγάσει ο Χριστός πάνω στον σταυρό. Όχι μόνο ζητά την συγχώρησή τους, αλλά και τους δικαιολογεί.
Αυτή την ονομασία του Θεού πήρε ο άγιος Ιωάννης Καλοκτένης ο νέος Ελεήμων, ο Ιωάννης ο Ελεήμων πατριάρχης Αλεξανδρείας, ο άγιος Παντελεήμων ο ιατρός ο ανάργυρος.. Γιατί αυτά που έχει ο Θεός κατ' απόλυτο και ουσιαστικό βαθμό τα δίδει και στους πιστούς ανθρώπους κατά χάρη.
Τίποτα δεν μας κάνει ομοίους με τον Θεό, λέγει ο άγιος Χρυσόστομος, ούτε η προσευχή, ούτε η νηστεία, ούτε η ποικίλη άσκηση και κακοπάθεια όσο το να είμαστε ελεήμονες, φιλάνθρωποι, καταδεκτικοί, συγχωρητικοί, γεμάτοι αγάπη για τους άλλους. Αν το πετύχουμε αυτό, τότε αποκτούμε και εμείς την προσωνυμία ελεήμονες.
Τίποτα επίσης δεν μας χαρίζει το έλεος του Θεού, όσο το να είμαστε ελεήμονες εμείς οι ίδιοι. «Η κρίσις ανέλεος τω μη ποιήσαντι έλεος· κατακαυχάται (υπερισχύει) έλεος κρίσεως» λέγει ο αδελφόθεος Ιάκωβος στην επιστολή του (2,13). Εκείνο που λιώνει τις αμαρτίες μας είναι βεβαίως η μετάνοια, αλλά και η ελεημοσύνη. «Όσες αμαρτίες κι αν έχεις, η ελεημοσύνη σου τις ισοζυγίζει όλες. Αυτή φθάνει στον θρόνο του Θεού και γίνεται συνήγορός σου» λέγει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος. «Γι’ αυτό λέει ο Θεός στον Κορνήλιο· ''Κορνήλιε αι προσευχαί σου και αι ελεημοσύναι σου ανέβησαν ενώπιον του Θεού'' (Πραξ. 10,4).
»Στις 10 παρθένες όμως, που, ενώ κατόρθωσαν την δύσκολη αρετή της παρθενίας, δεν φρόντισαν να αποκτήσουν το έλαιον της ελεημοσύνης, έκλεισε την πόρτα του παραδείσου. Συνεπώς, ακόμη και η υπερφυσική αρετή της παρθενίας τότε μόνο έχει αξία όταν μαζί της έχει την αδελφή της την ελεημοσύνη. Εάν επιθυμήσει άνδρα η παρθένος, δεν είναι τόσο μεγάλο έγκλημα, γιατί επιθυμεί ομοούσια ύλη· στην περίπτωση όμως της ασπλαχνίας η κατηγορία είναι μεγάλη, γιατί επιθυμεί ξένη ύλη.
»Στην παραβολή της κρίσεως (Ματθ. 25,41) επίσης το κριτήριο διαχωρισμού δικαίων και αδίκων είναι η ελεημοσύνη. Στην παραβολή αυτή ο Χριστός δεν κρίνει την αμαρτία, αλλά την απανθρωπιά και την αδιαφορία των ανθρώπων να τους συγχωρηθούν οι αμαρτίες μέσω της ελεημοσύνης. Είναι τόση η αδυναμία του Θεού προς την ελεημοσύνη, που αυτός ο αδέκαστος κριτής δέχεται να «δωροδοκηθεί» χάριν των πενήτων».
Ας μιμηθούμε τους αγίους της Εκκλησίας μας στην ελεημοσύνη. Μπορεί να μη επιτυγχάνουμε τα ασκητικά τους κατορθώματα, τις πολύωρες προσευχές τους, την ποικίλη κακοπάθειά τους, το μαρτύριό τους, αλλά όλοι μπορούμε, και το απαιτεί ο Κύριος μας, να έχουμε πνεύμα ελεήμον, φιλάνθρωπο, επιεικές, συγχωρητικό. Όσο για την υλική ενίσχυση των συνανθρώπων μας μη πούμε ότι πρέπει να είμαστε πλούσιοι για να δίδουμε. Η χήρα, που φιλοξένησε τον προφήτη Ηλία στα Σαρεπτά της Σιδωνίας, μία χούφτα αλεύρι και λίγο λάδι του έδωσε. Ακόμη και ποτήριο ψυχρού ύδατος φθάνει να πάρουμε μισθό (Ματθ. 10,42).
ΑΡΧΙΜ. ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΑΠ. ΒΑΔΡΑΧΑΝΗΣ